انجمن علمی فرش ایران

فرش برتر؛ از ابتدا تاکنون و مسیر طولانی پیش رو

گزارش برگزاری سه دوره جشنواره ملی فرش برتر

توجه به کیفیت و نگاه به بازار فرش دستباف مطابق با پیشینه و اصالت‌های قالی‌بافی ایران نکته‌ای است که امروزه باید بیش از پیش به آن پرداخت. مشخص کردن ملاک‌های ارزیابی و ارزشیابی کیفی فرش دستباف و ارایه نمونه‌هایی از آن و همچنین تشویق و ترغیب تولیدکنندگان و فروشندگان به تولید و عرضه فرش‌هایی از این نوع، از جمله مهمترین عوامل راه‌گشا در رویکرد کیفیت محور به فرش دستباف ایران است.

آغاز جشنواره فرش برتر

جشنواره ملی فرش برتر از سال 1388 با همین هدف آغاز به کار کرده و تاکنون سه دوره آن برگزار شده است. البته پیش درآمد و گام نخست این سه دوره، مسابقه‌ای در بخش جنبی نمایشگاه بین المللی فرش کیش بود که اردیبهشت ماه سال 1388 با عنوان «مسابقه برترین فرش دستباف» برگزار شد و سرانجام مرکز ملی فرش ایران بر آن شد این مسابقه را در قالب یک جشنواره ملی و با سازوکاری گسترده برگزار کند.

جشنواره اول مهرماه 1388 و همزمان با هجدهمین نمایشگاه بزرگ فرش دستباف تهران و در شش بخش برگزار شد. بخش‌های مسابقه شامل فرش‌های عشایری و روستایی 20 رج به پایین، فرش‌های روستایی و عشایری بالای 20 رج، فرش‌های کلاسیک و شهری باف 30 رج به پایین، فرش‌های کلاسیک و شهری باف بین 30 تا 50 رج، فرش‌های کلاسیک و شهری باف بالای 50 رج و فرش‌های هنری بود.

در این دوره 60 تخته فرش در مسابقه شرکت داده شد که از مجموع فرش‌ها 18 تخته فرش به مرحله دوم مسابقه راه یافتند. در نهایت از سوی هیئت شش نفره داوران، پنج فرش در گروه‌های مختلف به عنوان برتر اعلام شدند و از دو فرش تقدیر شد. در این دوره هیئت داوران در گروه فرش‌های عشایری و روستایی با رجشمار زیر بیست هیچ اثری را به عنوان برتر انتخاب نکرد.

دومین گام جشنواره فرش برتر

دوره دوم سال بعد یعنی مهرماه سال 1389 و همزمان با نوزدهمین نمایشگاه بزرگ فرش تهران برگزار شد. در این دوره از جشنواره پس از اتمام مهلت ارسال آثار، تعداد 116 تخته فرش در مسابقه شرکت داده شد که از میان آن‌ها تعداد 47 تخته فرش به مرحله دوم مسابقه راه یافتند که این تعداد در مقایسه با سال پیش از آن رشدی فزاینده را تجربه کرد.

در این دوره از هفت فرش نیز تقدیر شد و برای نخستین بار فرش منتخب بازدیدکنندگان نیز معرفی و مورد تقدیر قرار گرفت.

سومین جشنواره ملی فرش برتر

سومین دوره برگزاری این جشنواره افزون بر تغییر زمان و مکان برگزاری و همچنین مجری، با توجه به تجربه دوره‌های گذشته در بخش‌های ارزیابی، داوری و فعالیت‌های جانبی نیز تغییرات مختلفی را تجربه می‌کند. این بار انجمن علمی فرش ایران مجری این رویداد است و این برنامه به صورت مستقل خارج از زمان نمایشگاه های فرش دستباف و در موزه فرش ایران برگزار می‌شود.

سومین جشنواره ملی فرش برتر با توجه به جلسات تخصصی برگزار شده و پس از تبادل نظر اعضای ستاد برگزاری در محورها و گروه‌های زیر بخش‌بندی شد:

 بر این پایه هر شرکت کننده در هر یک از بخش‌های چهارده گانه جدول فوق تنها یک فرش می‌توانست ارایه دهد. همچنین از ویژگی‌های این دوره از جشنواره این بود که بدون پیش شرط تولید کننده، فروشنده یا تاجر بودن فرش، هر فرد تنها با مالکیت فرش و داشتن شرایط اولیه مسابقه امکان شرکت در مسابقه را داشت و لازم نبود که حتماً یکی از عوامل تولید و یا توزیع فرش دستباف باشد.

از قواعد شرکت در مسابقه افزون بر این که هر فرش باید در یکی از گروه‌های مسابقه معرفی می‌شد، شرایط سه گانه زیر بود:

الف) فرش های ارسالی باید با انجام مراحل تکمیلی باشند (شامل عملیات شستشو، شیرازه، پرداخت)

ب) فرش‌های ارسالی هیچ گونه تقلبی در بافت نداشته باشند ( شامل بی گره بافی، جفتی بافی و چند چین یک پود نباشند)

ج) در مواد اولیه فرش‌های ارسالی پشم دباغی شده استفاده نشده باشد.

داوری و انتخاب آثار برتر نیز همچون دوره گذشته برپایه امتیازدهی است با این تفاوت که در این دوره برای دقت بیشتر در امتیازها و اثر گذاری آن‌ها، در جمع‌بندی نهایی شاخص‌های ارزیابی ضریب داشتند و با توجه به ضریب هر بخش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. البته در مورد آثاری که به بخش دوم مسابقه راه یافته بودند(نامزدهای عنوان فرش برتر)  اعضای هیئت داوران با همفکری و تجمیع نظرات انتخاب نهایی را انجام دادند.

بر همین قرار پس از ارسال آثار به دبیرخانه مسابقه، فرش‌هایی که شرایط شرکت در مسابقه را دارا بودند پذیرفته شدند. در این بخش از مجموع 124 تخته فرش ارسال شده 98 تخته فرش به بخش مسابقه راه یافتند. فرش‌های پذیرفته شده توسط هیئت چهار نفره داوران بررسی، ارزیابی و امتیازها در فرم‌های ویژه امتیازدهی ثبت شدند که در پایان با جمع بندی فرم‌ها در بخش‌های چهارده‌گانه مسابقه، آثار نامزد عنوان فرش برتر مشخص و از بین آن‌ها با هم‌فکری و تجمیع آرای هیئت داوران، فرش برتر انتخاب شد. به لحاظ آماری فرش‌های رسیده به جشنواره در بخش‌های مختلف به شرح زیر است:

شایان ذکر است ملاک‌ها و محورهای هفت‌گانه داوری و ضرایب آن‌ها به شرح زیر بودند:

1. اصالت فرش به معنی تطبیق هویت نقشه و شیوه بافت با منطقه‌ای که فرش در آنجا بافته شده است. (ضریب یک)
2. رنگبندی به معنی تناسب و توازن در رنگ‌بندی. (ضریب دو)
3. طرح و نقش به معنی توازن و تناسب طرح و نقش. (ضریب دو)
4. مواد اولیه مرغوب به معنی استفاده از مواد اولیه با کیفیت. (ضریب یک)
5. بافت سالم به معنی نداشتن عیوبی که مربوط به بافنده است و به نوعی به بافت فرش بر می‌گردد (عیوب بافت و ابعادی). (ضریب یک)
6. نوآوری در طرح به معنی ایجاد طرح های بدیع با حفظ اصالت­ها. (ضریب یک)
7. مواد اولیه اصیل به معنی استفاده از پشم دستریس و رنگرزی گیاهی. (ضریب 0.2)

در فرآیند امتیاز دهی اگر فرشی به مرحله دوم مسابقه راه پیدا می‌کرد و حداقل امتیاز (25 امتیاز) برای انتخاب به عنوان فرش برتر را کسب نمی‌کرد در آن گروه هیچ فرشی به عنوان فرش برتر معرفی نمی‌شد.

رویکرد علمی سومین جشنوار ملی فرش برتر

از اقدامات جنبی این جشنواره در راستای ترویج نگاه علمی و دانش محور، فراخوان مقاله در محورهای مرتبط با همایش بود. در این بخش از جشنواره با اعلام فراخوان عمومی مقاله از پژوهشگران، استادان، دانشجویان، دانش‌آموختگان و علاقه مندان دعوت شد تا در محورهای فرش و کیفیت، فرش و استاندارد، ارزیابی و ارزشیابی فرش، فرش خوب -فرش بد، فرش اصیل - فرش بازاری، فرش زشت -فرش زیبا و بررسی معیارهای ارزیابی فرش در بستر فرهنگی جامعه مقالات خود را به دبیرخانه جشنواره ارسال کنند.

در پی این فراخوان و استقبال مناسب نویسندگان، از مجموع مقالات رسیده پس از انجام فرایند بررسی و ارزیابی علمی در نهایت ده مقاله برای چاپ در کتاب سومین جشنواره ملی فرش برتر مورد پذیرش قرار گرفت.

حاصل سخن

ذکر این نکته نیز لازم است که سومین دوره از جشنواره ملی فرش برتر در حالی برگزار شد که تجربه تازه‌ای را نسبت به دو و حتی سه آزمون پیشین خود داشت. این جشنواره به شکلی مستقل و با تلاش در جهت رویکردی علمی و دانش محور به فرجام رسید و کوشید در کنار مسابقه فرش برتر و هم راستا با آن، اقدام به فراخوان مقاله، تهیه و چاپ کتاب جشنواره و همچنین برگزاری جلسات و نشست‌های تخصصی و علمی و فنی بپردازد.

بی گمان این مسیر برای الگوسازی کیفیت برتر نیازمند حمایت مادی و معنوی همه ذی‌نفعان و دلسوزان فرش دستباف ایران است و امید است در سایه همدلی و همراهی همه عزیزان به سر منزل مقصود رهنمون شود.

انجمن علمی فرش ایران                                                       معاونت امور تولید

                                                                                    مرکز ملی فرش ایران