انجمن علمی فرش ایران

مقاله دوم
 جلالی
پرچمدار فرهنگ و تاریخ در عرصه فرش تبریز

عکس شماره 1 _ استاد جلالی در دفتر کارشان
قلندران  حقیقت به  نیم  جو نخرند      قبای اطلس آن کس که ازهنرعاریست
 

ازدیربازآنچه قبل ازهرچیزدیگری با شنیدن نام بازار تبریز درذهن هرشنونده ای نقش می بندد ؛ فرش تبریزونقش ونگاره های افسونگرآن است که کمترکسی را یارای فرارازکمند جادوئی آن است ؛ولو بدمی یا نظری یا درمی یا قدمی .
بازارفرش تبریزراکه درروزگارانی نه چندان دورقسمت اعظمی ازبازارتبریزرا شامل می شد ؛ بدون تردید باید بزرگترین و فعالترین بازار فرش جهان در زمان گذشته و حتی حال بحساب آورد ؛ روزگارانی بود که ساربانان کاروان خویش را روزها و ماه ها در کاروان سرا های تبریز اتراق می دادند تا فرش های نفیس و دل ربای تبریز را از طریق بغداد یا بندر باطومی به اقصی نقاط جهان ببرند ؛

ساربانا بار بگشا زشتران     شهر تبریز است و کوی دلبران

عکس شماره 2 _ قسمتی از یکی از طرح های بسیار زیبا و هنری استاد جلالی .

هر چند که دیگر از آن آوازه جز آهنگی ضعیف بگوش نمی آید ؛  اما بازبمدد ته مانده همان جام عشق ؛ امروزه نیز فرش تبریز فرش ممتاز جهان است و نقش و نگاره های آن گوی سبقت از دیگران می رباید و طراحانش حریف قابل اعتنائی ندارند ؛ هر چند که ثمره نبوغشان به سبب بعضی قصور به تاراج تقلید می رود یا به آتش جهل و غفلت می سوزد.
از آغاز تا به امروز ؛ طراحی فرش تبریز را بی هیچ شک و شبهه ای باید اوج طراحی فرش ایران و حتی جهان ؛ از همه جهت بشمار آورد ؛هر چند که شاهد فراز و نشیب هائی بوده اما هرگزدر این عرصه طراحان هیچیک ازسایرمناطق اقلیمی بافت فرش ایران را یارای رقابت با طراحی و طراحان تبریز نبوده که هیچ ؛ حتی قدرت تقلید نیز در این زمینه اغلب اوقات از سایرین ساقط است ؛ جسارت در بکارگیری رنگها و بی باکی در استفاده از نگاره ها ؛نو آوری در تلفیق و ترکیب ؛ روز مره گی در ابداع و خلاقیت ووو... ویژه گی هایی هستند که در نهایت فرش تبریز را در طول زمان یک سرو گردن بالاتر از سایرین قرار داده و نام طراحان فرش تبریز را زبانزد عام و خاص کرده است.
آنانیکه در اقصی نقاط جهان با فرش تبریز آشنایند کم و بیش نام طراحان آن نیزبه گوششان خورده و چه بسا شرح مختصری نیز از احوال آنها شنیده باشند و یا آنکه این نامها را بر روی فرشهائی دیده اند ؛ اما مع الاسف اکثریت علاقه مندان و عموم مصرف کنندگان از احوال طراحان فرشهائی که گاه حتی سالهاست مالک آنند شرح مختصری نیز نمی دانند تا چه رسد به آنکه او را به نام و نسب بشناسند .
" جلالی " و به عبارت مصطلح بازار تبریز " طرح جلالی "  یکی از آن نام و نشان ها در عرصه فرش تبریز است که بر خلاف شهرت و آوازه هنری طرح ها ؛ کمتر کسی با شخصیت حقیقی  آفریننده این آثارآشنایی داشته و او را از نزدیک می شناسد .
دریکی ازتیمچه های بازار تبریز بنام پاساژ سعادت ؛ درآخرین مغازه طبقه فوقانی ؛ مغازه ای که به زحمت پذیرای سفارش دهندگان طرح بوده و حتی گاه فضای لازم را برای گشودن کاغذ شطرنجی که طرح قالیچه ای بر روی آن نقش بسته را ندارد ؛ یک میز کوچک کار؛ یک نیمکت ؛ مقداری کاغذ شطرنجی ؛ تعدادی مداد رنگی ؛ بسته ای آبرنگ وچند شیشه گواش ؛ چند قلم موئی ؛ مداد ؛ مدادپاک کن ؛ چند طرح نیمه تمام وسرانجام مردی با قدی متوسط ؛ موهائی فر؛ چشمانی روشن وصورتی خندان وگوشت آلود . والبته محجوب ؛ مودب ؛ شکسته نفس و بی ادعا . این تمامی آن چیزیست که " نادر جلال اقدسیان " (جلالی) متولد سال 1333 تبریز؛ با 35 سال سابقه طراحی فرش ازنظرفیزیکی درآن خلاصه می شود.
اما آنچه در این تعریف فیزیکی نمی گنجد ؛ ایده ها ؛ خلاقیت ها و ابداعات هنری ؛ وابتکاراتی است که با همبن بضاعت اندک فیزیکی به آثاری تبدیل شده و یا می شوند که گاه موجب فخر و مباهات موزه ها و کلکسیونهائی در اقصی نقاط جهانند .

عکس شماره 3 _ طرح " هویت " که به سفارش نگارنده توسط استاد جلالی طراحی گردیده است .

 استاد جلالی گاه با چنان جسارتی طرح می زند و نقش می کند که در اوج نوآوری ؛ باوراین نکته بر بیننده دشوارمی آید که چگونه می توان پیوستگی اینهمه پیچیده گی و ظرافت را  در ذهن تجسم نموده و برقلم جاری ساخت  والبته این توانایی خلاقانه و مبتکرانه دقیقا همان نکته تمایز استاد جلالی از سایرین است . 

عکس شماره 4 _ طرح " چهار فصل " شاهکاری از استاد جلالی که به سفارش نگارنده طراحی گردیده ؛ بهمراه فرش تولید شده توسط نگارنده .

عکس شماره 5 _ ترنج طرح " چهار فصل" که طرحی از سفره هفت سین و لحظه تحویل سال می باشد.

عکس شماره 6 _ قسمتی دیگر از طرح " چهار فصل" نمایی از تخت جمشید را نشان می دهد.

عکس شماره 7 _ قسمتی دیگر از طرح " چهار فصل " که فصل بهار را نشان می دهد .

عکس شماره 8 _ قسمتی از ترنج طرح " چهار فصل "

 او سنگهای سخت و بی جان تخت جمشید ؛ دیوار های آجری گنبد سلطانیه ؛ بلندای ارک علیشاه ؛ سی و سه پل اصفهان وبسیاری دیگر از آثار فرهنگی و هنری این مرز و بوم را با نهادن در کنار زیبا ترین گلهای رنگارنگ  بهمراه پیچشی از اسلیمی ها و سایه روشن ها ؛ آنچنان نرم و زیبا نشان می دهد که آدمی گاه گذر زمان را فراموش نموده و می پندارد که هنوزآن آثار دردوران اوج شکوه خویش اند .

عکس شماره 9 _ زرع نیم " تخت جمشید "

 بی تردید یکی از دلبستگی های استاد جلالی ؛ تاریخ پر فراز و نشیب ایران و آثار بجا مانده مصنوع و مکتوب از آن می باشد که نشانه های این علاقه و دلبستگی در قالب ظروف ؛ زیور آلات ؛ ادوات رزمی وجنگی ؛ و سایر نگاره های تاریخی ؛ دراکثر آثاراستاد بطرز زیبائی جلوه گراست ؛ نکته حائز اهمیت دیگرآنکه ؛ استاد جلالی علاوه بر نقش ونگا ره های تاریخی از بزرگانی که بنحوی در ساختن این پیشینه تاریخی نقش داشته اند نیزغفلت ننموده وارادت خویش را با نقش پرتره آنان را در بسیاری ازآثارش عینیت بخشیده است ؛ که درمجموع ؛ این ویژه گی ها  آثاراستاد جلالی  را به پیام آورانی از تاریخ ایران برای هر بیننده ای بدل نموده است .

عکس شماره 10 _ طرح " تاریخ ایران " شاهکاری دیگر از استاد جلالی

عکس شماره 11 _ قسمتی از طرح " تاریخ ایران "

عکس شماره 12 _ قسمتی دیگر از طرح " تاریخ ایران " که نشان دهنده پرتره شخصیت ها و مقاطع تاریخی و آثار معماری ایران می باشد .

عکس شماره 13 _ قسمتی دیگر از طرح " تاریخ ایران " که نشان دهنده آتش زدن تخت جمشید است.

عکس شماره 14 _ طرح "گنج وهنر " که به سفارش نگارنده توسط استاد جلالی طراحی گردیده است .

عکس شماره 15 _ قسمتی از طرح " گنج و هنر " نشاندهنده پرتره شخصیت ها و زیور آلات و ادوات جنگی ایرانی .

عکس شماره 16 _ قسمتی دیگر ازطرح " گنج و هنر " نشاندهنده پرتره شخصیت ها و هنر مرصع کاری ایران .

عکس شماره 17 _ قسمت میانی طرح " گنج و هنر " با شکلی از جغرافیای ایران که در آن علاوه بر اشیاء زیر خاکی و قیمتی ؛ معادن گوناگون ایران بواسطه رنگ ها در قسمتهای مختلف نمایانده شده است .

استاد جلالی با روحیه ای هنری و در پی ارضاء علایق انسانی ؛ درطراحی هایش به موضوعات اخلاقی ؛ فلسفی ومذهبی بذل توجه نموده وعلاوه برآن ازکنارفرهنگ فولکلوراین مرزوبوم نیزبی تفاوت رد نشده وگهگاه نمایه هایی ازآداب و رسوم ؛ و سنتهای اقوام مختلف ایرانی را بطرزماهرانه ای درزوایایی ازطرح هایش بکارگرفته است.

عکس شماره 18 _ طرح " سیر خلقت " نمایی از خلقت انسان و عوالم پس از مرگ .

عکس شماره 19 _ طرح " هویت " و برش هایی از حاشیه آن طرح که نشانگر بعضی از صنایع دستی ایران است .

از دیگر ویژه گی های آثار استاد جلالی ؛ بکار گیری خردمندانه ابیاتی ازاشعارشعرای پارسی گوی وترک سرای ؛ به مناسبت موضوع طرح می باشد که این نکته ناشی از توجه ویژه استاد به شعروشاعری وجایگاه فرهنگی آنها درعرصه هنرمی باشد.

 عکس شماره 20 _ قسمتی از طرح " گنج و هنر " که در آن بیتی از فردوسی نامدار نقش بسته است.

عکس شماره 21 _قالی طرح " چهار فصل " که بدور حاشیه آن غزل کاملی از حافظ شیرازی طرح شده است.

برای آنانکه اهل دقت و کننجکاوی اند قطعا این نکته پوشیده نیست که در طرحهای استاد جلالی
رگه هائی ازرنگ ولعاب سبک طراحی فرش اصفهان بچشم می خورد ؛ که این امرهمانا ناشی ازآثار 10 سال اقامتی می باشد که استاد دراصفهان داشته اند والبته دراین دوران متقابلا فکروقلم استاد نیزتاثیراتی درعرصه طراحی فرش اصفهان بجای گذاشته ؛ بگونه ایکه درمدت اقامت خویش دراصفهان به سهم خود نقش قابل توجهی درارتقاء هنرمینیاتوروپرتره بافی وانتقال تنوع رنگ فرش تبریز در عرصه فرش اصفهان ایفا نموده است .

عکس شماره 22 _ قسمتی از یکی از طرح های استاد جلالی که از نظر رنگ آمیزی شباهت زیادی به فرش های اصفهان دارد .

عکس شماره 23 _ قسمتی از حاشیه یکی از طرح های استاد جلالی که که شباهت نزدیکی با فرش اصفهان دارد.

عکس شماره 24 _ طراحی قابی زیبا بدور طرح اصلی یکی از ابداعات استاد جلالی است که با مهارتی خاص انجام می یابد بگو نه ایکه بعد از اتمام بافت ؛ گویا فرش درقاب زیبایی قرارداده شده است.

شمار طرح های استاد جلالی (به تایید استاد) متجاوز از 350 طرح است که هر کدام از آنها درنوع خود ازویژه گی های خاصی برخوردارند ؛ بطوریکه نمی توان هیچیک را بردیگری ترجیح داد ؛ همانگونه که خود استاد نیزدرپاسخ به این سئوال که بهترین طرح شما کدام است ؟ سکوت را بهترین پاسخ دانسته و درتوضیح این سکوت با کلامی مختصر ابراز داشتند: حالات گوناگون روحی من در قالب طرح هایم ارائه شده و تفکیک و ترجیح این حالات امری بسیار دشوار است .
از اینروی برای شناخت بهتر استاد جلالی ؛ ناگزیرازشناخت آثارش بوده وازآنجا که شرح و وصف همه آثاراستاد عملا مقدوروممکن نیست ؛ خلاصه وار به ویژه گی های مشترک آثار استاد پرداختیم  تا مشتی باشد نمونه از خروار.
و کلام آخر اینکه ؛ چنانچه طراحی استاد جلالی را نخواهیم مکتبی جدید در طراحی فرش تبریز بنامیم ؛ بی تردید باید آنرا سبک و شیوه ای منحصر بفرد بدانیم که بسهم خود در تعالی فرش تبریز نقش بسزائی ایفا نموده و می نماید .

توضیح : مطالب ملهم از مراودات و مکالمات نگارنده با استاد بوده و مورد تایید و تصدیق استاد می باشند.

Saeid  Ronaghian Tabrizi
Ronaghian@gmail.com