دوفصلنامه علمی گلجام

باید توجه داشت که جهانی شدن به عنوان بخشی از اقتصاد نوین، موضوع بحث کارشناسان اقتصادی در کشورها است. کشور ما نیز به منظور گسترش صادرات غیرنفتی و حضور در بازارهای جهانی و رشد و دوام در این بازار‌، نیازمند در نظر گرفتن اصول سلیقه‌یابی و ایجاد بازارهای مصرف مناسب و مطمئن است. در این راستا فرش دستباف به عنوان یکی از مهم‌ترین صادرات ایران در عرصه تجارت جهانی، به دنبال به‌دست آوردن جایگاه متناسب و در خور توجه و شأن و منزلت خود است. تولید سنتی و تمرکز بر طرح و نقشه‌های قدیمی و روش‌های سنتی بازاریابی و فروش، و نیز کوربافی و تولید بدون اهمیت دادن به سلیقه‌های مشتریان فرش در بازارهای هدف، می‌تواند یکی از عوامل رکود فرش ایران باشد که باید در این زمینه، تحول اساسی صورت گیرد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که تولید در ایران رابطه‌ای متناسب با سلیقه‌ها و درخواست‌های مشتریان ندارد و از این بابت یکی از عامل‌های مهم تأثیر‌گذار در روند کاهش بازار جهانی فرش ایران محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد عدم تمایل برای به کار گرفتن ابزار نوین فناوری اطلاعات در میان تجار فرش ایرانی خارج از کشور، باعث نداشتن اطلاعات مناسب در خصوص سلیقه مشتریان و نیز ناتوان بودن در انتقال این اطلاعات به حوزه تولید در داخل کشور نیز شده است. این مقاله به روش توصیفی ـ پیمایشی انجام شده و جمع آوری اطلاعات به صورت میدانی و حضور در بازارهای خارجی و نمایشگاه دموتکس ۲۰۱۲ و نیز به صورت کتابخانه‌ای و استفاده از پایگاه‌های اینترنتی و پرسشنامه به عنوان ابزار انجام شده است. 

یکی از دوره‌های شکوفایی صنعت قالی ایران و گسترش بازرگانی آن به عصر صفوی و به‌خصوص قرن‌های دهم و یازدهم هجری قمری مربوط می‌شود. توجه بیشتر حکومت به‌ مقوله هنر و هنرمندان و گسترش امکانات از یک‌سو، و توجه و رغبت سایر استادان هنر از جمله تذهیب‌کاران و نگارگران به طراحی‌های زیبا و دقیق قالی در کنار پیشرفت صنعت رنگرزی از سوی دیگر، باعث شد که قالی‌بافی در آن زمان در زمینه هنر و صنعت، مقامی ویژه پیدا کند. حال سؤال اصلی پژوهش این است که طراحان قالی ایران در مناطق جغرافیایی مختلف و در زمان‌های گوناگون و در بافته‌های متنوع چه کسانی بودند؟ و منبع اصلی الهام هنرمندان قالی در طراحی آن دوره چه بوده است؟ فرضیه اصلی این است که نگارگران بزرگ برخی از قالی‌های عصر صفوی را طراحی می‌کردند. با توجه به گستره موضوع، در این مقاله به روش تطبیقی دو نمونه از قالی‌هایی که از آن دوره باقی مانده‌اند با نگاره‌های همان دوره مورد مطالعه گرفت. با بررسی آثار هنری به‌جا مانده از آن دوره، مشاهده می‌شود که اکثر هنرها، از جمله هنرهای سنتی و معماری، با یکدیگر قرابت نزدیکی داشتند که نشان‌دهنده مدیریت هنری واحد در نظام فرهنگی آن عصر بود و این مسئولیت به‌عهده نگارگران و معماران برجسته نهاده شده بود. توجه به مطابقت نگاره‌ها با نقش‌مایه‌های قالی در همان دوره نشان می‌دهد به احتمال زیاد نگارگران بزرگی از جمله کمال‌الدین بهزاد، آقامیرک اصفهانی و سلطان‌محمد عراقی و... در طراحی برخی از این قالی‌ها دست داشته‌اند و قالی‌های نفیسی برای دربار صفوی مستقیماً زیر نظر این استادان بافته شده است. و از طرف دیگر با تربیت طراحان قالی که این طراحان ادامه دهنده شیوه استادان خود بودند، به‌نوعی تأثیر غیرمستقیمی بر تحول نقش‌مایه‌های قالی در عرصه تولید و صادرات داشته‌اند. به‌طوری که طراحان قالی در مراکز تولیدی از آثار و طراحی‌های این استادان الهام می‌گرفتند.