دوفصلنامه علمی گلجام

---

چکیده
با ورود اسلام و هم­زمان با ایجاد محدودیت­هایی در به­کار بردن نقش جانوران و انسان، هنرمندان جهان اسلام به ابداع نقش­ها و شیوه­های مختلف تزئین در هنرهای مختلف دست زدند، از جملۀ این عناصر استفاده از اقلام مختلف خوشنویسی در تزئین آثار بود و قالی نیز چنان­که شواهد نشان می­دهد از همان ابتدا از این عنصر تزئینی بهرۀ فراوان برده است.
پژوهش حاضر با بررسی نمونه­های جمع­آوری شده به صورت میدانی و کتابخانه­ای و به شیوۀ توصیفی- تحلیلی به بررسی جایگاه اقلام مختلف خوشنویسی در قالی و همچنین، عوامل تأثیرگذار بر میزان کیفیت و اجرای دقیق هندسۀ خط انجام پذیرفته است. ازآنجا که قالی در مقایسه با هنرهای دیگر دارای محدودیت­های تکنیکی و اجرایی بیشتری به خصوص در ارائۀ طرح می­باشد، این پژوهش با فرض بر تأثیر محدودیت­های تکنیکی، به عنوانِ عامل اصلی و مانع، در اجرای حروف در نهایت کمال و زیبایی، و همچنین استفاده از خط به عنوان عنصری فرعی، که خود باعث عدم توجه کافی به اجرای درست آن می­شود، به بررسی نمونه­های مختلف در طول تاریخ قالی بافی تا دوران قاجار پرداخته است. آنچه که در نهایت مشخص گردید علاوه بر محدو­دیت­های تکنیکی در برخی موارد خطاهای انسانی و بی­توجهی و کم­دقتی عوامل دخیل در اجرای طرح قالی، از طراحی گرفته تا بافت، جزو عوامل مؤثر در به­وجود آمدن بی­نظمی و عدم زیبایی خطوط و کتیبه­های به­کار رفته در قالی بوده­اند. از میان اقلام مختلف، خط نستعلیق تنها خطی بود که هندسه و زیبایی آن در قالی، چه از نظر محدودیت­های تکنیکی و چه از نظر کوچک­ترین بذل ­توجه در اجرای درست حروف، بیشترین آسیب را دیده است.
 

---

یکی از الگوهای مهمی‌که ‌می‌تواند به توسعه صنعت بو‌می‌ و پرارزش فرش دستباف کمک کند که هم ابعاد هنری آن تماما حفظ شده و هم با افزایش بهروری، باعث عدم تقلید این هنر توسط رقبا شود، الگوی مبتنی بر خوشه صنعتی ‌می‌باشد. هدف از انجام این پژوهش آن است که با بررسی ذهنیت‌ها و عقاید مشارکت کنندگان به شناسایی عوامل بازدارنده تشکیل خوشه صنعتی فرش دستباف خراسان شمالی بپردازیم. در انجام این پژوهش، از روش شناسی کیو به عنوان یکی از روش‌های آمیخته استفاده گردید. مشارکت کنندگان این پژوهش، تعداد 10 نفر از مدیران، کارشناسان و تولیدکنندگان فرش دستباف خراسان شمالی بودند که با موضوع تحقیق ارتباط مستقیم داشتند. فضای گفتمان پژوهش حاضر از منابع گوناگونی جمع آوری گردید و پس از ارزیابی و جمع بندی فضای گفتمان، از میان 134 عبارت کیو، در نهایت 52 عبارت به عنوان نمونه عبارات کیو(دسته کیو)، پس از نظرسنجی از خبرگان انتخاب شد. پس از جمع آوری اطلاعات حاصل از مرتب سازی کیو، این اطلاعات با روش تحلیل عاملی کیو تحلیل گردید. تحلیل توزیع نشان داد که ‌می‌توان تعداد 3 الگوی ذهنی متمایز(نبود حمایت و زیرساخت مناسب، نبود حمایت و واحدهای مکمل، شرایط بافندگان) را در میان مشارکت کنندگان تحقیق در مورد عوامل بازدارنده تشکیل خوشه صنعتی فرش دستباف خراسان شمالی شناسایی نمود که جمعا در حدود 62.8 درصد از واریانس کل را تبیین نمودند. اهمیت و اولویت بندی موانع شناسایی شده بر اساس الگوهای ذهنی به دست آمده صورت گرفت و در نهایت راهکارهایی برای برطرف نمودن موانع شناسایی شده پیشنهاد شد تا بتواند در پیاده سازی الگوی خوشه صنعتی در صنعت فرش دستباف، مثمر ثمر واقع شود.