دوفصلنامه علمی گلجام

گره‌های متقارن و نامتقارن به عنوان دو گره اصیل، خواص فیزیکی و مکانیکی متفاوتی دارند که کاربرد آن‌ها در قالی تأثیر بسزایی دارد. گره جفتی و بی‌گره بافی خواص متفاوتی نسبت به گره‌های اصیل و مجاز به قالی می‌دهند و در صورتی که برای ایجاد خاصیت ویژه‌ای به کار گرفته شوند، ممکن است در موارد نادری به افزایش کیفیت فرش منجر شوند، هرچند که در وضعیت فعلی می‌تواند لطماتی را به فرش دستباف ایران وارد کند. به جهت اهمیت این خواص، کتب و مقالات مختلفی در موردشان اظهار نظر کرده‌اند. نمونه‌های قالی با استفاده از یک نوع مواد اولیه و با کاربرد هر چهار نوع گره فوق‌الذکر توسط یک بافنده بافته شده و تأثیر این گره‌ها بر طول فرش، ضخامت فرش و ارتفاع پرز اندازه‌گیری شد. نمونه‌های بافته شده با دو روش تولید شدند؛ روش اول کنترل ضربات دفتین است که در آن پس از هر رج گره‌گذاری، دو بار با ضربات دفتین بر آن‌ها کوبیده می‌شد. روش دوم، روش کنترل ابعاد است که با تنظیم دفعات ضربات دفتین سعی بر بافت فرش مطابق با نقشه طراحی شده بود. در نمونه‌های جفتی و بی‌گره برای رسیدن به ابعاد مورد نظر نقشه، اجباراً تعداد ضربات دفتین به یک بار کاهش یافت، در حالی که در نمونه‌های متقارن و نامتقارن تعداد ضربات دفتین به پنج یا شش بار افزایش یافت. نتایج نشان می‌دهند که گره‌های متقارن و نامتقارن باعث افزایش طول قالی و گره‌های جفتی و بی‌گره موجب کاهش طول قالی می-شوند و برای رسیدن به ابعاد مورد نظر، یا باید تعداد دفعات کوبیدن ضربات دفتین را تغییر داد و یا از مواد اولیه با نمره‌های متفاوت استفاده کرد. ضخامت کف فرش در نمونه‌ها نیز متأثر از نوع گره هستند؛ یعنی اگر تعداد ضربات دفتین زیادی بر گره‌های متقارن و نامتقارن وارد شود باعث افزایش ضخامت کف قالی می‌شوند و در حالتی که ضربات دفتین کنترل شوند، ضخامت مشابهی با گره‌های جفتی و بی‌گره برای کف قالی ایجاد خواهند کرد.

 این مقاله با استفاده از نمونه‌های قالی که توسط یک بافنده از مواد اولیه یکسان و کاربرد چهار نوع گره متقارن، نامتقارن، جفتی و بی‌گره بافته شده‌اند، تأثیر این گره‌ها بر خواص فیزیکی قالی شامل عرض بافت، طول نقش‌مایه‌ها، طول گره و وزن را اندازه‌گیری می‌کند. نمونه‌های بافته شده در دو روش تولید شدند. نتایج نشان می‌دهند که عرض نمونه‌های جفتی و بی‌گره پس از پایین آوردن از دار کاهش می‌یابد، در حالی‌ که کاهش عرض در نمونه‌های متقارن و نامتقارن بسیار اندک است. طول نقش‌مایه‌ها بستگی به میزان تغییر ابعاد فرش دارد و در نمونه‌هایی که تغییر ابعاد رخ داده است، ابعاد نقش‌مایه نیز تغییر کرده و در مواردی که تغییر ابعاد در فرش ایجاد نشده، نقش‌مایه‌ها نیز دست‌خوش تغییر نشده‌اند. در عین حال با بررسی کیفی نقوش ایجاد شده در چهار نمونه، تغییراتی که در اجزای نقش‌مایه به وجود آمده و از نظر وضوح نقش تفاوت‌هایی که بین نمونه‌های مختلف پدید آمده است نیز مورد بحث قرار گرفته‌اند. با بررسی طول گره مشخص شد که بیشترین طول گره مربوط به گره جفتی و کوتاه‌ترین گره مربوط به بی‌گره است. نتایج نسبت وزن خامه قالی به وزن کل فرش نشان می‌دهد که در گره‌های متقارن و نامتقارن بیش از دو سوم وزن فرش مربوط به خامه قالی است که به این ترتیب پیش بینی می‌شود در کاربردهای مکانیکی نسبت به سایر نمونه‌ها برتری داشته باشند، در حالی که نمونه جفتی کمترین نسبت خامه مصرفی را داشته و به همین دلیل می‌تواند ضعیف‌ترین عملکرد مکانیکی را از خود نشان دهد.