دوفصلنامه علمی گلجام

زیبایی فرش ایرانی یکی از عواملی است که باعث ماندگاری آن در جهان هنر شده است. شناخت بنیان چنین زیباییهایی، ارزیابی از فرش را همواره کرده و برای این ارزیابی،‌ معیارهای مناسبی به دست می دهد. همچنین شناخت و به کارگیری عوامل تاثیر گذار بر مرغوبیت و زیبایی فرش ایرانی،‌به جاودانگی آن کمک خواهد کرد. از این رو لازم است مجموعه عناصر و عواملی را که باعث زیبایی فرش ایران می شود. شناخت و برحسب اولویت،‌طبقه بندی، تعریف و معرفی کرد. هدف از این مقاله،‌شناخت عوامل تعیین کننده زیبایی در فرش دستباف ایران،‌و ارتباط عوامل مذکور با ارزشهای فرهنگی و هنری جامعه در جهت ارتقای استقبال مردم از فرش ایران بر مبنای زیباییهای آن است. سوال اصلی این تحقیق عبارت است از اینکه «آیا فرش دستباف ایران مبانی زیبایی شناسی دارد و این مبانی چگونه تبیین و تعریف می شود.» در نتیجه گیری مقاله ضمن صحه گذاشتن برسوال اول،‌این نکته را در می یابیم که زیبایی در فرش ایران قابل تقسیم بندی به دو دسته ظاهری و باطنی بوده و زیبایی ظاهری نیز خود به دو قسمت درونی و بیرونی تقسیم می گردد. طرح،‌ رنگ و ابعاد از جمله زیباییهای ظاهری و بیرونی فرش دستباف است.

نگرش های فرهنگی در طول اعصار متفاوت ارتباط مستقیمی با ایجاد باورهای اسطوره ای مردمان دارد، هرچند که به لحاظ تقسیم بندی فرهنگی، هر یک از دوره ها محتوای مفهومی خاصی را در بر می گیرد. نقوش دستبافته ها و اسطوره به تناسب طبقه بندی لحاظ شده برای طرح های فرش ایرانی آنگونه که از حیث به انواع مختلفی تقسیم می شوند، بیشترین شکل های اسطوره ای را در بین نقوش گیاهی و جانوری پدید آورده اند (دریایی، ۱۳۸۲، ۸۳). نمی توان گفت که ترسیم این نقوش بر متن قالی دقیقاً منطبق با تأویل مفاهیمی است که امروزه توسط بزرگترین اسطوره شناسان و جامعه شناسان و تاریخ دانان انجام می شود، دانست. پس این کلمات، زبان نوشتاری مردمانی هستند که قدرت انتقال چنین اندیشه هایی را در وادی نقش و رنگ و پشم تجربه نموده اند. یکی از مهم ترین عوامل ارزش های هنری فرش های ایرانی، نقوش به کار رفته در آن هاست، چگونه می توان ارزش های اسطوره ای این نقوش را شناسای کرد؟ از مناطق مهم قالیبافی ایران، روستای قُلتوق در استان زنجان می باشد. هنر- صنعت قالیبافی مدتها در این منطقه رواج داشته و تا امروز ادامه یافته است به همین دلیل به خوبی می توان طرح ها و نقوشی را مشاهده کرد که ریشه در ادوار گذشته دارند. قالی روستای قُلتوق به عنوان جلوه ای از فرهنگ و هنر غنی این مرز و بوم، سال هاست که مورد بی لطفی قرار گرفته و به دست فراموشی سپرده شده است، لذا به منظور احیاء و زندگی دوباره به این هنر، با نگاهی دقیق تر به عناصر موثر در شکل پذیری آن، نقشه های اصیل و خصوصیات اصلی نقوش شناسایی می گردند تا بتوان از این طریق، مفاهیم نمادین و اسطوره ای را باز شناخت و خیالات و عوالم رویاهای ناب یک بافنده را از نام و شرح آن فهمید. هدف و ضرورت: هدف شناسایی ارزش های اسطوره ای نقوش قالی قلتوق می باشد و بیشترین ضرورت بررسی حاضر، رفع نیازهای اطلاعاتی مبتنی بر علایق محقق است. نوع و روش پژوهش: پژوهش حاضر از نوع تاریخی و روش بررسی آن توصیفی و تحلیلی می باشد. بر اساس این روش، ابتدا تاریخچه مختصری از روستای قلتوق شرح داده شده و سپس در مدخل آن، ویژگی های فنی و ظاهری قالی این منطقه مورد بررسی قرار گرفته و در پایان عوامل زیبا شناسانه تشریح گردیده است که به نوعی پشتوانه فکری و فرهنگی نقوش اساطیری فرش بر ما آشکار می گردد. نمونه آماری: مجموعه نقوش قالی قلتوق که حجم آن ۹ نمونه می باشد.