دوفصلنامه علمی گلجام

---

---

ایل قشقایی از ایلات جنوب کشور بوده که حرفه اصلی آنها دامداری و زنان آنها به امر بافندگی اشتغال دارند. بر اساس نوع زندگی کوچ نشینی انواع دست بافته های محفظه ای از قبیل مفرش، خورجین، چنته، جوال، توبره، قاشقدان، نمکدان توسط آنها بافته می شود. در میان این دست بافته ها مفرش از همه بزرگتر و تنها بافته سه بعدی است که در آن گلیم، جاجیم، رختخواب قرار داده می شود. نقوش مورد استفاده تماما هندسی و انتزاعی بوده و از نظر ترکیب بندی به دو صورت نوارهای راه راه افقی و مورب می توان مشاهده نمود. مفرش با تکنیک " گلیم بافی با پود مکمل جایگزین" بافته می شود که از نظر کوجی بندی و بافت به اصطلاح محلی به دو شیوه جدید و قدیم دسته بندی می گردد. شیوه تحقیق توصیفی است و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و با مراجعه به عشایر و روستاهای شیراز، فیروزآباد و فراشبند به صورت میدانی به دست آمده است.  نتایج این تحقیق میدانی بر پایه بررسی تعداد 45 قطعه استوار است که از این تعداد 5 قطعه از شیراز، 7 قطعه از عشایر فیروزآباد، 5 قطعه از عشایر فراشبند، 20 قطعه از شهرستان فیروزآباد، 6 قطعه از روستای جهادآباد، 2 قطعه از روستای مورج شهرک مورد تحقیق و آنالیز قرار گرفته است.

---

فرش دستباف به عنوان  یکی از مهم ترین صنایع اشتغالزا در حوزه های عشایری و روستایی ایران، فراز و نشیب های بسیاری را در دهه های اخیر تجربه نموده است. لازمه برنامه ریزی مناسب و پایدار برای حفظ و توسعه این هنر صنعت، ارائه تصویری شفاف و همه جانبه از وضعیت قالی بافی و فراز و نشیب های آن در هر یک از این حوزه ها می باشد و مسئله اصلی در این مقاله نیز بر همین اساس تعریف می شود؛ به بیان دیگر این پژوهش با هدف ارائه تصویری شفاف و کامل از وضعیت فرشبافی عشایر قشقایی ساکن شده در منطقه فیروزآباد فارس در یک دهه گذشته انجام گرفته است و درصدد پاسخ به سوال چگونگی فرآیند تولید و چیستی محصول تولیدی در دوره زمانی مذکور بوده است.
این مقاله نتایج تحقیقاتی میدانی است که بین سالهای 1386 تا 1396 در 10 روستای فرش باف منطقه فیروزآباد که غالب جمعیت آنها را طوایف مختلف ایل قشقایی تشکیل می دهند، انجام شده است. قالی های مورد بررسی در این پژوهش حداکثر عمر 40 ساله داشته اند.
قالی این مناطق در دهه مورد مطالعه به خاطر اسکان طوایف مختلف ایل قشقایی، نزدیکی روستاها با شهرستان فیروزآباد و ارتباط نزدیک خریداران و تولید کنندگان با بافندگان، از رونق خاصی برخوردار بوده اند و در این میان روستاهای جایدشت و بایگان از نظر کمی بیشترین و با کیفیت ترین قالی ها را تولید می کنند.  بته قبادخانی، ماهی درهم، یک سر ناظم، محرمات، یازده ترنج و لچک ترنج  از طرحهای رایج این منطقه می باشد. همچنین در این دوره، در روستاهای یاد شده حفظی بافی و ذهنی بافی جای خود را به نقشه داده است که البته نقشه های مورد استفاده با کارگاههای شهری متفاوت است، به طوریکه بافنده نقش اصلی را در شکل دادن طرح ها و نقوش بافته ها ایفا می کند.
 

---

---

حکومت صفویه را می­توان بنیانگذار دولت به معنی اجتماعی آن دانست که به­واسطۀ آن در سایۀ یک ساختار اداری نسبتاً متمرکز، موسسات و مناصبِ اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و مذهبی­ای به فعالیت مشغول بودند که تا قبل از آن جایگاه رسمی­ای در حکومتها و دربارها نداشتند. همچنین در این دوره با سیاست­گذاریهای فرهنگی مناسب و امنیت نسبی شهرها و روستاها، زمینه­های لازم برای شکوفایی و رونق بسیاری از هنرها و فنون فراهم آمد و قالی یکی از شاخص­ترین این هنرها بود. هدف اصلی در این مقاله واکاوی جنبه­های مختلف اهمیت قالی برای دربار صفوی و به تبع آن شناسایی انواع مختلف ارتباط حکومت مرکزی با تولید این محصول است. رویکرد پژوهش تاریخی و روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی می­باشد. برای نیل به اهداف پژوهش، ضمن استناد به منابع تاریخی و پژوهشی معتبر، نمونه قالی­های آن دوره نیز مورد مطالعه قرار گرفته است.
در روند انجام این پژوهش، اهمیت فعالیت پیشه­های مرتبط با تولید و عرضۀ ­قالی در دورۀ صفوی و دلایل نظارت حکومت بر ­آنها از جنبه­های مختلف مورد بـررسی قـرار گرفت و نقش مستقیم و غیر­مستقیمِ مناصبی همچون باشی , مُشرف در این فرایند روشن گردید. همچنین با بررسی و تحلیل نمونه قالی­های تولید شده در آن دوران، و نیز واکاوی اسناد و مدارک بر­جای مانده، می­توان وجود روابطی حرفه­ای میان هنرمندان فعال در عرصۀ کتابت و طراحی منسوجات با جامعۀ تولید­کنندۀ قالیهای درباری را بازسازی نمود.
 

---