دوفصلنامه علمی گلجام

---

فرش­بافی مهمترین صنعت کرمان در اواخر دوره قاجار بود. این صنعت بیشترین نیروی کار را جذب کرد و بالاترین رقم صادرات کرمان را به خود اختصاص داد. عوامل متعددی در رونق فرش­باشی کرمان موثر بودند. موثرترین عامل در رشد صنعت فرش­بافی تقاضا و سرمایه­گذاری خارجی بود. در پژوهش پیش رو با مراجعه به اسناد و منابع اصلی تاریخی، فرش­بافی کرمان با ابزار تاریخی و روش توصیفی – تحلیلی به بحث گذاشته شده و در صدد است به این پرسش پاسخ دهد: چه ارتباطی میان نظام سرمایه­داری و بازار جهانی با صنعت فرش­بافی کرمان در دوره قاجار برقرار بود؟ یافته­های پژوهش نشان داد که رشد فرش­بافی ناشی از نوعی نظام تقسیم کار جهانی بود و بر اساس آن ایران در حاشیه نظام بازار جهانی قرار گرفت. تمرکز بر فرش­بافی تا حدودی موجب رکود سایر صنایع شد و نیروی کار سایر صنایع جذب فرش­بافی شدند.  بنابراین فرش­بافی در صدر صنایع ایران و کرمان قرار گرفت. میزان تجارت فرش کرمان در سال 1907-1906م/1325-1324ق، 21/53 درصد کل رقم صادرات کرمان را به خود اختصاص داد. این رقم در سال 1910-1909م/1328-1327ق به بیش از 5/99 درصد از رقم کل صادرات کرمان افزایش یافت. در سال منتهی به جنگ جهانی اول 1914-1913م/1332-1331ق صادرات فرش و شال کرمان به اروپا و امریکا از طریق بندرعباس 78/97 درصد صادرات کرمان بود.

 

---

چکیده:
در میان عشایر قشقایی آنچه  که بیش از همه زبانزد خاص و عام است تنوع دستبافته ، طرح و نقش آن ، و رنگهای درخشان و زیبای آن است. شیشه درمه یکی از ده ها دستبافته ایل قشقایی است و نوعی گلیم تار نما و دو رنگ  محسوب  می شود و مانند سایر دستبافته های عشایری از مادر به فرزند آموزش داده می شده که امروزه به دلیل مشکلاتی چون کمبود بافنده ماهر ، بافت زمان بر ، نداشتن نقشه بافت ، عدم معرفی ، بافت آن در حال منسوخ شدن  می باشد . از این رو سعی بر این بوده که این دستبافته احیاء گردد تا از منسوخ شدن آن جلوگیری شود  و با معرفی صحیح آن در زندگی روزمره مورد استفاده قرار گیرد.بدین ترتیب به روش میدانی( حضور در شهرستان فیروزآباد و مصاحبه و یادگیری نحوه بافت از بافنده قدیمی آن شهرستان ) و سپس کتابخانه ای تحقیقات انجام شده که هدف پژوهش در هنر خلق مسیری مناسب و ایده آل برای سایر هنرمندان و زمینه ساز برای فعالیت هنرمندان فراهم گردد.
در انجام این تحقیق سعی نگارنده بر این بوده که سوالات زیر را پاسخ گوید :

1. با چه تکنیکی بافته شده و محدودیت های تکنیکی آن چیست و می توان آن را بر طرف ساخت یا خیر؟
2. چگونه می توان نقش آن را اصلاح و برای آن نقشه تهیه کرد؟

در این پروژه تحقیقاتی با بررسی نقوش شیشه درمه مشخص شده که چون این دستبافته در حال منسوخ شدن است تنها یک نقش از شیشه درمه شناخته شده و تنها همین یک نقش را شیشه درمه می خوانند در حالیکه چندین نقش دیگر ،  هم از حاشیه  هم از متن ، بدست آمده که در چندین عکس مشترک بوده اند . در ادامه تکنیک بافت شیشه درمه مورد بررسی قرار گرفت . نتیجه این بررسی این بود که شیشه درمه گلیمی است تار نما با دو رنگ کاملا متضاد که نقش ها با 2چوب به وجود می آید در واقع چوب ها نقش وردها را در پارچه بافی بعهده دارند.
 
واژگان کلیدی: جاجیم ، بافت ، تار نما ، شیشه درمه ، فیروزآباد