دوفصلنامه علمی گلجام

---

در تعریف و شناخت اصالت فرش، اکتفا به ویژگی­های ظاهری از جمله رنگ و طرح و نقش و مشخصات فنی بافت مانند نوع گره و چله­کشی و ... و غافل ماندن از ویژگی­های ناملموسی مانند آداب و سنن جامعه بافت و وضعیت تاریخی، اجتماعی و اقتصادی آن جامعه، موجب عدم شناخت کامل و جامع آن فرش و شاخصه­های اصالت آن می­گردد.
در این پژوهش با هدف یافتن تعریفی کامل­تر از شاخصه­های اصالت در فرش که علاوه بر ویژگی­های کالبدی آن بستر شکل­گیری فرش را هم در بر بگیرد، مفهوم اصالت در حفاظت از میراث فرهنگی و تاریخی که هم به شاخصه­های ملموس و هم ناملموس اثر توجه دارد مبنای پژوهش قرار گرفته و با استفاده از روش تحقیق کیفی و راهبرد تحلیل محتوا و استنتاج منطقی به تحلیل مفاهیم اصالت در میراث فرهنگی طبق کنوانسیون­های بین­المللی پرداخته و سپس با بسط دادن آن به ویژگی­های فرش در نهایت به استخراج شاخصه­های اصالت فرش در دو قالب ملموس و ناملموس پرداخته شده است.
در نهایت چنین نتیجه شده است که فرش می­تواند در جستجوی اصالت خود به مانند آثار میراث فرهنگی و تاریخی طبق آراء کنوانسیون­های بین­المللی حفاظت از میراث فرهنگی در بستر شکل­گیری خود و در ابعاد گوناگون منطقه بافت مورد تحلیل قرار گرفته و شاخصه­های ناملموس آن هم مورد کنکاش قرار گیرد.

---

سلطان­آباد نام یکی از مناطق مشهور قالیبافی ایران است که بعدها به اراک تغییر نام یافت و در گذشته فرش­هایی به سبک روستایی در این منطقه تولید می­شده است. در دوره قاجار با فراهم آمدن زمینه فعالیت شرکت­های چندملیتی مانند زیگلر در این منطقه، سلطان­آباد به یکی از قطب­های تولید و صادرات فرش ایران تبدیل می­شود. این روند موجب تغییر سبک قالی این منطقه از روستایی به شهری می شود و شیوه تولید از تولید برای خود(خودفرمایی) به تولید طبق سفارش (کارفرمایی)تغییر پیدا می‌کند. در این میان زنان که وظیفه بافت این قالی­ها را به عهده داشته­اند با رونق بازار فرش منطقه خود، نقش اقتصادی و اجتماعی جدیدی می­یابند.
 اما برخلاف رشدی که باتوجه به رونق اقتصادی و اشتغال و درآمدزایی برای قالیبافان انتظار می­رفت، این تحولات، تاثیراتی متفاوت بر قالیبافی این منطقه و در نتیجه جایگاه اقتصادی و اجتماعی زنان قالیباف سلطان­آباد برجای می‌گذارد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به جستجوی آن­ تأثیرات پرداخته شده است نتایج نشان می‌دهد در مسیر گذار از خویش بافی(خودفرمایی) به سفارش بافی(کارفرمایی)، آزادی و احساس زن قالیباف را نسبت به رنگ­پردازی و نقش­اندازی قالی خود نادیده گرفته و اختیار وی در خلق و آفرینش قالی­اش از وی سلب شده است میتوان اینگونه بیان کرد که تحولات اجتماعی و اقتصادی این دوره نهایتا منجر به عدم تحقق حقوق اقتصادی و اجتماعی زنان قالیباف این منطقه و تنزل شأن ­اجتماعی حرفه قالیبافی شده است که کم و بیش تاکنون ادامه دارد.