دوفصلنامه علمی گلجام

امروزه با شرایط پیش آمده در دنیای صنعتی مادی و مدپذیر، نگاه صرفاً هنری و یا زیبایی‌شناسی به فرش دستباف، نمی‌تواند جوابگوی این کالای دستی و با ارزش باشد. نگاه صرفاً هنری و یا صرفاً تجاری، هر کدام به اندازه خود زیان‌هایی را به فرش دستباف وارد ساخته و می‌سازند. بنابراین، حفظ تعادل در بررسی این امر بسیار مهم است. نگهداری بازار فرش دستباف به اندازه جنبه هنری آن حائز اهمیت است و به همین علت این مقاله، جایگاه طرح‌های جدید فرش در نظام بازار و نوع گرایش افراد مخاطب به آنها را مورد بررسی قرار داده است. امروزه سنت‌گرایی محض در طرح و نقش فرش‌ها و خلاقیت و نوآوری در طرح‌های جدید با چالش روبرو شده است، بنابراین مطالعه در این زمینه برای توسعه و گسترش جایگاه فرش ضروری می‌نماید. این مقاله با روش کتابخانه‌ای و بر اساس دریافت اطلاعات از نمونه‌هایی واقعی و تکمیل پرسشنامه‌ها به این نتیجه رسیده است که تحریک نیاز در مخاطبان به واسطه طرح‌های جدید و همچنین تبلیغات مؤثر، تقاضا ایجاد می‌کند و در نتیجه بازار، سفارش جدید طرح به هنرمندان می‌دهد تا طر ح جدیدتری را وارد بازار کنند، بنابراین طرح‌های جدید و استفاده از خلاقیت در طرح فرش باعث استقبال مصرف‌کنندگان و توسعه مصرف فرش دستباف، خواهد شد. 

 این پژوهش، کاربردی و روش تحقیق آن کمی است. در این پژوهش در مرحلۀ اول پس از جمع آوری عوامل مورد نظر (عدم توجه به آمیخته بازاریابی، کنسرسیوم تولیدی صادراتی و برندسازی در فرش دستباف ترکمن) از طریق مطالعه پیشینه، و روش کمی پرسشنامه جهت جمع آوری داده‌های لازم و استخراج نهایی عوامل اساسی مؤثر استفاده شده است. پس از تنظیم و جمع آوری پرسشنامه محقق ساخته، داده‌های گردآوری شده وارد نرم افزار SPSS شد و با استفاده از روش‌های مختلف آمار استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای سنجش میزان اهمیت هریک از عوامل و مؤلفه های پرسشنامه، از مقیاس پنج امتیازی لیکرت استفاده شده است که دارای مقیاس‌های ترتیبی بوده و با تعیین عدد از ۱ تا ۵ به این گزینه‌ها، این داده‌ها به اعداد کمی تبدیل می‌شوند. داده‌های جمع آوری شده در این پژوهش، در بازۀ زمانی مهرماه ۱۳۸۹ تا شهریور ماه ۱۳۹۰ و مکان اجرای پژوهش، استان گلستان است. جامعه آماری این پژوهش شامل پنج گروه افراد است: الف) صاحبنظران و کارشناسان؛ یعنی کسانی که از مسیر کار و ممارست با امور مدیریتی، کارشناسی، علمی و پژوهشی فرش، جزء صاحبنظران، خبرگان و کارشناسان فرش تلقی می‌شوند. ب) صادرکنندگان؛ کسانی که عمده فروش فرش دستباف می‌باشند. ج) واردکنندگان؛ کسانی که فرش دستباف ایرانی را از ایران به یکی از کشورهای هدف وارد می‌کنند. د) فروشندگان؛ کسانی که در قالب خرده فروشی و تک فروشی، فرش دستباف را به مصرف‌کننده نهایی می‌فروشند. ر) بافندگان؛ کلیه افراد حقیقی و حقوقی که به صورت کارگاهی یا خانگی(تک بافی)، شهری یا روستایی به تولید و بافت فرش مشغول می باشند. روش تعیین حجم نمونه برای چهارگروه اول از روش کامل جامعه نمونه‌گیری و برای گروه پنجم (بافندگان)، با استفاده از جدول مورگان و روش نمونه‌گیری تصادفی ساده گزینش شده است. بر این اساس، حجم نمونه ۴۰۶ نفر از پنج گروه آماری با توزیعی متناسب و متوازن در نظر گرفته شده است که با پیگیری‌های به‌عمل آمده و اطلاع‌ رسانی در خصوص اهداف پژوهش، تمامی پرسشنامه‌های توزیع شده، تکمیل و عودت شده است. ضریب آلفای کرونباخ ۹۳% بوده، از آزمون فریدمن برای رتبه‌بندی (اولویت‌بندی) متغیرها و از آزمون دوجمله‌ای برای تأیید یا رد فرضیات تحقیق، استفاده شده است. نتایج به‌دست آمـده بیانگـر این مطلب است که تمامی فرضیات و محتوای آنها در تولید صادراتی فرش دستباف ترکمن از اهمیت برخوردار بوده‌اند و از بین آنها پتانسیل بالای استان در تولید فرش دستباف به عنوان نقطه قوت و عدم توجه به آمیخته بازاریابی، عدم وجود کنسرسیوم تولیدی صادراتی فرش در استان و عدم توجه به برندسازی، به عنوان تهدید شناسایی گردید که نیازمند توجه ویژه مدیران و برنامه‌ریزان استانی و شرکت‌های صادرکننده است. در پایان تحقیق، ضمن ارائه تفصیلی نتایج و یافته‌ها، موارد مذکور جمع‌بندی شده و پیشنهادات کاربردی مرتبط با آن برای مدیران و کارشناسان و نیز ادامه و پیگیری تحقیقات مشابه در آینده ارائه شده است. 

باید توجه داشت که جهانی شدن به عنوان بخشی از اقتصاد نوین، موضوع بحث کارشناسان اقتصادی در کشورها است. کشور ما نیز به منظور گسترش صادرات غیرنفتی و حضور در بازارهای جهانی و رشد و دوام در این بازار‌، نیازمند در نظر گرفتن اصول سلیقه‌یابی و ایجاد بازارهای مصرف مناسب و مطمئن است. در این راستا فرش دستباف به عنوان یکی از مهم‌ترین صادرات ایران در عرصه تجارت جهانی، به دنبال به‌دست آوردن جایگاه متناسب و در خور توجه و شأن و منزلت خود است. تولید سنتی و تمرکز بر طرح و نقشه‌های قدیمی و روش‌های سنتی بازاریابی و فروش، و نیز کوربافی و تولید بدون اهمیت دادن به سلیقه‌های مشتریان فرش در بازارهای هدف، می‌تواند یکی از عوامل رکود فرش ایران باشد که باید در این زمینه، تحول اساسی صورت گیرد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که تولید در ایران رابطه‌ای متناسب با سلیقه‌ها و درخواست‌های مشتریان ندارد و از این بابت یکی از عامل‌های مهم تأثیر‌گذار در روند کاهش بازار جهانی فرش ایران محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد عدم تمایل برای به کار گرفتن ابزار نوین فناوری اطلاعات در میان تجار فرش ایرانی خارج از کشور، باعث نداشتن اطلاعات مناسب در خصوص سلیقه مشتریان و نیز ناتوان بودن در انتقال این اطلاعات به حوزه تولید در داخل کشور نیز شده است. این مقاله به روش توصیفی ـ پیمایشی انجام شده و جمع آوری اطلاعات به صورت میدانی و حضور در بازارهای خارجی و نمایشگاه دموتکس ۲۰۱۲ و نیز به صورت کتابخانه‌ای و استفاده از پایگاه‌های اینترنتی و پرسشنامه به عنوان ابزار انجام شده است. 

یکی از روش‌های اصلاح الیاف پشمی ایرانی کاهش ظرافت آن و ایجاد ویژگی زیردست ابریشمی در آن است که معمولاً با کاهش استحکام الیاف همراه است. همچنین ضد‌میکروب کردن کالای پشمی نیز به جهت حفاظت کالا و مصرف‌کننده در برابر حمله و رشد میکروبی مورد توجه است. در این تحقیق سنتز همزمان نانو‌نقره به کمک احیاء نیترات نقره توسط بی‌سولفیت سدیم انجام شده و همزمان، افزایش ظرافت الیاف پشم نیز به‌وسیله اعمال کشش روی نخ حاصل شده است. بر این اساس نخ پشم ضخیم ایرانی با ظرافت مناسب همراه با سنتز نانو‌نقره روی آن به‌دست آمده است که ضمن حصول خواص ضد‌میکروبی مناسب، برخی ویژگی‌های دیگر آن شامل استحکام و نمره نخ نیز بهبود یافته است. همچنین آنالیز‌های EDX و SEM با تأیید سنتز نانو‌نقره روی الیاف پشم نشان دادند که شرایط آزمایش اهمیتی ویژه داشته و در رفتار ضد‌میکروبی لیف مؤثرند.

 طرح‌های فرش ایران دارای دسته‌بندی‌های گوناگونی است که فرش ترنجی و لچک ترنج در این بین هم به لحاظ زیبایی و هم به لحاظ کثرت استفاده و تولید از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در این بین به نظر نمی‌رسد که ترنج در فرش ایرانی تنها به‌دلیل ابعاد زیبایی‌شناختی‌اش به این درجه از اهمیت و کثرت رسیده باشد؛ و در این بررسی نقش ترنج در فرش ایران از منظر نمادین و به شیوه کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا مورد کنکاش قرار گرفته است. ترنج به‌طور آشکار هم از نظر ظاهری و هم از نظر مفهومی در فرش به درجه‌ای از پختگی و زیبایی رسیده که در کمتر صنایع دستی دیگری بتوان شاهد آن بود. نقش ترنج در ادامه اعتقادات اسطوره‌ای و نمادین گلستان و حوض شکل گرفته، امّا تکامل آن به شکل امروزی در اصل انعکاس ذهنیت، اندیشه و آرزوهای هنرمند مسلمان ایرانی در تجلی باغ بهشت و فضایی روحانی است. از طرفی در ترنج عینیت بخشیدن به تصورات مینوی از شکل زمینی و این دنیایی خود خارج شده و با بیانی نمادین با استفاده از نقوش تجریدی و انتزاعی، سعی در القای فضایی مقدس را دارد و اختصاصاً تأکیدش بر دنیایی لامکان و لازمان است که در قالب تصویر و فرم خاصی نمی‌گنجد و اینجاست که هنرمند به بیان نمادین متوسل می‌گردد. برای القای این مفهوم والا طراح یا بافنده، مرکز فرش را با درک تمام معانی متصف به آن و در آگاهی کامل برمی‌گزیند.

کهن نقش گلدانی از اساسی‌ترین نقش‌مایه‌های الگوساز در فرهنگ تصویری ایران، چه به‌صورت منفرد و چه در ترکیب بوده و از مظاهر مفرح و خرمی بی‌پایان است. کثرت گونه‌ها، تنوع فرم و ساختار انعطاف‌پذیر آن در همنشینی با نقش‌مایه‌های دیگر، نقش‌مایه گلدان را به عنصری پایه و هادی دیگر نقش‌ها مبدل نموده است. دستبافته‌های روستایی و عشایری به تنهایی و تمامی، قدرت و ارزش‌های نقش گلدانی را هویدا ساخته و خود را به‌مثابه سرمشق‌هایی نو در صناعات و سبک‌های شهری قرار داده‌اند. در این بین، فراوانی، تنوع و به‌ویژه حضور خلاقانه نقش گلدان در قلمرو قالی‌های خشتی روستایی چهارمحال و بختیاری از اهم مواردی است که سؤالات متعددی را مطرح می‌نماید. از آن جمله: تنوع نقش‌مایه گلدان در قالی‌های خشتی چگونه است؟ ترکیبات اصلی (شکل و ساختار) آن چیست؟ و در نهایت، تغییر و تحولات این نقش در حوزه فوق مدلول چه عواملی است؟ به‌نظر می‌رسد موشکافی در حوزه فوق علاوه بر شناسایی شکل و ترکیبات نقش‌مایه گلدان منجر به کشف اهمیت و جایگاه نقش‌های اصیل در حوزه‌های روستایی، حفظ میراث ملی و به‌ویژه خلق ترکیباتی ارزشمند برپایه الگوهای بکر در طراحی امروز خواهد شد. تحقیق حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی بوده و در گردآوری اطلاعات به منابع اسنادی و به‌ویژه مطالعات میدانی اتکاء شده است. 

قالی ایران همواره تجلی‌گاه باورها و آیین‌های اقوام مختلف این سرزمین بوده است. در میان نقوش گوناگون گیاهی و جانوری، قالی‌های منقوش به درخت سخنگو که به «واق‌واق» نیز مشهورند، به‌واسطه خصوصیات تصویری خود نقش روایی را جایگزین رویه تمثیلی و نمادین نقوش تزئینی فرش نموده‌اند. پژوهش حاضر هدف خود را دستیابی به کیفیات بصری و مفاهیم این درخت از طریق بررسی تطبیقی میان آثار موجود در سه تمدن ایران، هند و آسیای میانه قرار داده است. پژوهش بر روی مفاهیم و در زمینه سنت تصویری با اتکا به مدارک برجای مانده در فرهنگ، ادبیات و سنت تصویری قالی‌های ایران، هند و آسیای میانه انجام پذیرفته است. نتیجه حاصل نشان می‌دهد که واق‌واق ریشه در دل فرهنگ کهن هندو ایرانی دارد ولی با جدایی شاخه‌های این تمدن معانی گوناگونی یافته است. در هند این درخت از بعد مفهومی، تصویری از درخت دانش و تصویری از کلیله و دمنه به‌عنوان خرد جاری از زبان حیوانات است، اما هنگام ورود به نواحی شرقی، این بعد مفهومی را حفظ و در نواحی شمال غربی ایران به‌واسطه پیوند با ریشه‌های شمنیزم برجای مانده از آسیای میانه به درخت زندگی، بخشی از مناسک باروری و مأمن سکونت ارواح تصویر کنونی تبدیل می‌شود. این نقش‌مایه تزئینی به مرور از قرن ششم هجری/ دوازدهم میلادی و با ورود قبایل آسیای میانه به سرزمین ایران وارد شده و به صورت‌های گوناگونی تجلی می‌یابد. این پژوهش با روش توصیفی/تحلیلی صورت گرفته است. 

تعاونی‌های فرش دست‌باف روستایی یکی از نظام‌های تولیدی در صنعت فرش دست‌باف کشور هستند که هدف آنها استفاده مؤثر از منابع جهت پاسخگویی به نیازهای تولیدکنندگان سنتی فرش دست‌باف است. از آنجا که در حدود سه دهه از تشکیل این تعاونی‌ها در کشور می‌گذرد و ادامه فعالیت اقتصادی و اجتماعی این تعاونی‌ها بستگی به تجزیه و تحلیل مشکلات جاری آنها دارد، در این مطالعه تعاونی‌های فرش دست‌باف روستایی شهرستان همدان آسیب‌شناسی شده‌اند. مهمترین اهداف تحقیق عبارتند از: (۱) تحلیل نقاط ضعف، تهدیدها، نقاط قوت و فرصت‌های تعاونی‌های فرش دست‌باف و (۲) تدوین، تبیین و تحلیل استراتژی‌هایی جهت تقویت این تعاونی‌ها با توجه به نتایج آسیب‌شناسی. جامعه آماری تحقیق کلیه اعضای فعال تعاونی‌های فرش دست‌باف شهرستان همدان (۹۲۳ نفر) است که از این تعداد ۹۰ نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. پرسش‌نامه مهمترین ابزار جمع‌آوری اطلاعات در تحقیق حاضر است، اما با توجه به ماهیت تحقیق در کنار پرسش‌نامه، از تکنیک مصاحبه نیز استفاده شده است. روایی صوری پرسش‌نامه توسط صاحب‌نظران و محققان مورد تأیید قرار گرفت. جهت بررسی پایایی ابزار تحقیق، پرسش‌نامه در اختیار تعدادی از اعضای تعاونی‌های فرش دست‌باف قرار گرفت و نتایج آن بررسی و آلفای کرونباخ آن ۷۹/۰ به دست آمده که رقم قابل قبولی است. در این مطالعه جهت تشخیص آسیب‌های تعاونی‌های فرش دست‌باف از آنالیز SWOT استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد رضایت اعضا در زمینه تهیه طرح‌ها و نقشه‌های جدید فرش دست‌باف مهمترین نقطه قوت، کمبود امکانات تعاونی برای ایفای نقش مناسب مهمترین نقطه ضعف، مناسب بودن جایگاه فرش ایران در دنیا مهمترین فرصت و بی‌ثباتی بازار فرش دست‌باف مهمترین تهدید برای تعاونی‌های فرش دست‌باف روستایی هستند. در ادامه مقاله چهار دسته استراتژی جهت مقابله با تهدیدها و نقاط ضعف و تقویت فرصت‌ها و نقاط قوت با توجه به نتایج به‌دست آمده، ارائه شده است.

در تحقیق حاضر هدف بررسی مراحل تولید و در نهایت ارائه الگوی بهای تمام شده مناسب برای تابلو فرش دست‌بافت است. تابلو فرش به فرش‌هایی گفته می‌شود که معمولاً جنبه تزیینی دارند. این فرش‌ها همانند تابلو قاب شده و بر دیوار نصب می‌شوند، اکثر این نوع فرش‌ها در اندازه‌های بین ۵۰×۳۵ سانتی‌متر تا ۳×۲ متر بافته می‌شود. خاستگاه این نوع فرش‌ها آذربایجان ایران و در واقع شهر کوچک ولی سه هزار ساله‌ای به‌نام سردرود است که به‌عنوان پایتخت تابلو فرش جهان لقب گرفته است. از آنجا که این صنعت سابقه دیرینه‌ای در ایران دارد، می‌تواند نقش مؤثری در راستای رفع معضل بیکاری ایفا نماید. جهت دستیابی به این هدف و همچنین توسعه صادرات غیر‌نفتی، می‌توان در این صنعت سرمایه‌گذاری کرد. از طرفی چون صنعت فرش ایران دارای رقبای خارجی فراوانی است در‌نتیجه باید در این صنعت و در تمامی جنبه‌ها اعم از طراحی، تولید، بازاریابی و همچنین در زمینه بهای تمام شده با برنامه‌ریزی حساب شده اقدام نمود تا بتوان بهای تمام شده محصول را به منظور افزایش رقابت‌پذیری کنترل نموده و کاهش داد. با عنایت به این‌که تحقیقات دانشگاهی به‌ویژه تحقیقات کاربردی می‌توانند عامل اثر‌بخش و سازنده‌ای در زمینه بهبود و توسعه روش‌های مدیریت و تولید باشند و در نهایت باعث توسعه صنعتی در کشور گردند، لذا با اقداماتی از قبیل تحقیق حاضر در واقع گامی در راه کاربردی کردن نتایج تحقیقات دانشگاهی در محیط‌های صنعتی برداشته می‌شود. گردآوری اطلاعات از طریق کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفته است. به این منظور اطلاعات لازم از طریق مصاحبه و گفتگو با مسئولان و کارشناسان مربوط، مشاهده و بازدید عینی از واحدهای تولیدکننده فرش دست‌باف، به‌خصوص کارگاه تولید فرش میرحبیبی و بررسی مراحل تولید آن، مطالعه کتب و سوابق و نشریات مربوط به موضوع، گردآوری و به روش استقرایی طبقه‌بندی گردید و درنهایت با توجه به اصول و مبانی متداول حسابداری و منابع در دسترس، الگوی مناسب ارائه شد. جهت ارزیابی الگوی پیشنهادی در پژوهش حاضر از روش دلفی استفاده گردید. جهت گردآوری نظرات کارشناسان و متخصصان، از فرم نظرخواهی متناسب استفاده شده و تکمیل آن تا دستیابی به یک توافق عام ادامه یافت.

جوشقان قالی در استان اصفهان و در محدوده شهرستان کاشان واقع شده و با این شهر و همچنین شهر اصفهان مراوده اقتصادی دارد. قالی‌بافی در این منطقه از دوران صفوی رواج داشته و قالی‌ها از همان زمان به کشورهای دیگر صادر می‌شده‌اند. این منطقه با وجود پیشینه پربار هنری آن، کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است. این نوشتار به بررسی پیشینه قالی‌بافی منطقه جوشقان و ارائه نظریات مرتبط با آن می‌پردازد. داده‌های مورد نیاز برای نخستین بار با استفاده از روش میدانی و کتابخانه‌ای و به‌شیوه‌ای منسجم گردآوری شده‌اند تا از این طریق با دستیابی به آخرین داده‌های مربوط به هنر فرش‌بافی منطقه، این هنر از نابودی مطلق حفظ گردد. در دوران صفوی طرح‌های متنوعی در جوشقان بافته می‌شده و بعدها در زمان قاجار و پس از آن طرح‌ها محدود گردیده و ویژگی‌هایی را برای خود تثبیت نموده است. با توجه به نقوش رایج قالی‌بافی معاصر، نظریه پوپ در مورد مشتق شدن طرح معاصر جوشقان از قالی‌های گلدانی صفوی مستدل‌تر است، گرچه نمی‌توان با یقین کامل در این مورد اظهار نظر کرد. 

بررسی و پژوهش درباره قالی معاصر از اهمیت شایانی برخوردار است و دریافت‌های اصیل از مسئله هویت و بیان‌های منطبق با محیط و زمان بدون تردید آسان نخواهد بود. چنانکه پرداختن به مفاهیم کلی همچون هویت، متون پژوهشی را در پاره‌ای موارد به حوزه جملات پیچیده و اغلب فلسفی می‌کشاند. در بررسی تقابل‌ها و تداخل‌های فرهنگی قالی اردبیل ملاحظه می‌شود که یک روند نامتعادل در روابط اجتماعی- هنری با برخی شهرهای صاحب سبک و پویا موجب گردیده تا در نیم قرن گذشته اصالت‌های برجسته آن به آلایش‌ها و خدشه‌هایی دچار گردد و تضادهایی آشکار در آن راه یابد. این مقاله با مطالعه تطبیقی ۳۶ نمونه از آثار شاخص «اران جمهوری آذربایجان» و «اردبیل» به کنکاش در مفهوم هویت در دو نگاه سنتی و معاصر می‌پردازد و رمز بی‌هویتی قالی معاصر را در گذر از هویت بومی مشترک به هویت‌های غیربومی تکثیر شده می‌یابد. 

باغ و قالی از قدیمی‌ترین پدیده‌های ایرانی‌ها در سیر تاریخ است. نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر این‌که باغ و فرش ارتباطی تنگاتنگ با هم داشته‌اند. در ایران دست‌کم از دوره‌های هخامنشی و ساسانی در پیش از اسلام، و همچنین از دوره‌های ایلخانی، تیموری و به‌ویژه دوره صفوی آثار مهمی از چهارباغ‌های قدیمی به‌جا مانده است. به موازات باغ‌سازی به سبک چهارباغ، حضور قالی‌های طرح گلستان یا چهارباغی نیز در دوره‌هایی از تاریخ ایران پررنگ و چشمگیر است. هر چند که از قالی‌های چهارباغی اواخر دوره صفوی تعداد زیادی باقی نمانده، ولی نمونه‌های انگشت‌شمار موجود، گسترش این سبک قالی را که بازتابی از نقش چهارباغ است، نشان می‌دهد. نمونه‌هایی از قالی‌های با طرح چهارباغی در غرب ایران و به‌ویژه در کردستان وجود دارند که تعدادی از آنها اکنون زینت‌بخش موزه‌ها و کلکسیون‌های خصوصی در بیرون از مرزهای ایران هستند. با بررسی این نوع قالی‌ها و چهارباغ‌های این منطقه در خواهیم یافت که این ارتباط دیرینه است. آثار موجود نشانگر تداوم طرح و نقش فرش چهارباغی و ساخت چهارباغ در منطقه غرب است که پایدارتر از سایر نقاط ایران بوده و تا اواخر دوره قاجار ادامه یافته است. شواهد مربوط به این ایده، قالی‌هایی باقی مانده با نام قالی‌های شمال‌ غرب ایران با طرح چهارباغی یا گلستان بوده که با چهارباغ‌هایی در غرب ایران و به‌ویژه در شهرهای بیجار و سنندج در استان کردستان قابل مقایسه است. نمونه‌های این چهارباغ‌ها تا پنج دهه گذشته به‌صورت کامل وجود داشته است. بنابراین به نظر می‌رسد که بانیان و سفارش دهندگان چهارباغ و قالی‌های طرح گلستان از یک گروه اجتماعی بوده‌اند، و تصور می‌شود که آنها در زمره حاکمان محلی بوده باشند. در این نوشته به پیشینه چهارباغ، و قالی چهارباغی در استان کردستان، و ارتباط بین قالی چهارباغی و چهارباغ در استان کردستان پرداخته شده است. 

پژوهش حاضر مبنایی کاربردی برای استفاده از پسماند گل محمدی حاصل از گلاب‌گیری به‌عنوان رنگزا در رنگرزی طبیعی ارائه می‌دهد. پسماند گل محمدی ماده‌ای زائد است که هر ساله در پی عملیات گلاب‌گیری تولید می‌شود و هزینه‌ها و مشکلاتی از جمله انتقال و دفع برای گلاب‌گیران ایجاد می‌کند که سبب افزایش هزینه‌های تولیدی گلاب می‌شود. لذا در پی رفع مشکلات مذکور، پیشنهاد کاربرد مجدد این ماده به‌عنوان رنگزای طبیعی در رنگرزی نخ پشمی ارائه می‌گردد. با انجام این طرح علاوه بر کاهش هزینه‌های تولیدی گلاب و جلوگیری از آلودگی زیست‌محیطی، رنگزایی نوین با حداقل هزینه اقتصادی فراهم می‌شود. بدین سبب، کاربرد این ماده در رنگرزی مورد ارزیابی قرار گرفت و رنگرزی با این ماده به همراه دندانه‌های زاج سفید، سولفات مس، سولفات آهن، کلرور قلع و نمونه‌ای بدون دندانه به روش دندانه پیش از رنگرزی، با مقادیر متغیر دندانه و رنگزا انجام گرفت. پس از انجام رنگرزی، فام‌های رنگی حاصل شده با تعدادی از مواد رنگزای مرسوم مورد مقایسه قرار گرفت و مشخص شد که فام رنگی حاصل از رنگرزی پسماند گل محمدی از بیشترین شباهت به رنگزای پوست انار برخوردار است. با استحصال این نتیجه، فام رنگی دو ماده رنگزا به‌صورت میدانی و با بررسی دیدگاه فعالان عرصه تولید قالی و همچنین به‌صورت آزمایشگاهی با اندازه‌گیری ثبات نوری، شست‌و‌شویی و تعیین پارامتر‌های رنگی مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفت. پس از تجزیه و تحلیل نتایج به‌دست آمده و حصول مشابهت فام رنگی با رنگزای پوست انار، مشخص گردید که پسماند گل محمدی حاصل از گلاب‌گیری علاوه بر کاربرد به‌عنوان رنگزای نوین طبیعی در رنگرزی، در تولید قالی نیز قابل استفاده است.

 امروزه کاربرد آنزیم‌ها و ضد‌باکتری‌ها روی الیاف پروتئینی جهت محافظت منسوجات در برابر میکروب‌ها و جلوگیری از ایجاد لکه، تغییر رنگ و افزایش زمان نگهداری فرش‌های ابریشمی در موزه‌ها مورد توجه قرار گرفته است. این تحقیق با هدف بررسی تأثیر آنزیم پروتئاز و نانو‌نقره روی نخ ابریشمی انجام شده است. نخ ابریشمی دولا با نمرهtex ۱۴۰ (به‌عنوان خامه فرش) با آنزیم پروتئاز و مقادیر مختلف نانو‌نقره در شرایط متفاوت عمل شده و خواص ضد‌میکروبی آنها در مجاور دو نوع باکتری E.coli و S.aureos بررسی و مقایسه شده است. همچنین برخی خصوصیات نخ ابریشمی عمل شده شامل کاهش وزن، شاخص سفیدی و خصوصیات رنگی در تصاویر میکروسکوپ الکترونی بررسی شده است. به‌کارگیری نانو‌نقره به تنهایی خاصیت ضد‌میکروب عالی با غلظت‌های متفاوت میکروب را نشان داده ولی سبب کاهش سفیدی نخ ابریشمی شده است. در حالی‌که با به‌کارگیری ۲% پروتئاز، خاصیت ضد‌باکتری و سفیدی نخ ابریشمی افزایش یافته است. بر این اساس کاربرد هم‌زمان پروتئاز و ppm۳۰ نانو‌نقره روی نخ ابریشمی سبب ایجاد ویژگی ضد باکتری عالی (۱۰۰%) شده است.

هدف از نگارش مقاله حاضر، بررسی نقش هوشمندی رقابتی بر رقابت‌پذیری صنعت فرش کشور است. برای سنجش هوشمندی رقابتی از ابعاد هوشمندی اجتماعی- استراتژیک، هوشمندی تکنولوژیک و هوشمندی بازار و جهت سنجش رقابت‌پذیری نیز از شاخص‌های منابع ورودی، موقعیت در بازار و توان خلاقیت و نوآوری استفاده شد. در ابتدا با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون، تأثیر مثبت و معنادار هر سه بعد هوشمندی رقابتی یعنی هوشمندی اجتماعی- استراتژیک، هوشمندی تکنولوژیک و هوشمندی بازار بر رقابت‌پذیری صنعت فرش اثبات گردید. در ادامه از طریق آزمون میانگین، موقعیت هر یک از ابعاد هوشمندی رقابتی صنعت فرش به‌دست آمد که تنها هوشمندی اجتماعی- استراتژیک در سطح مطلوب و مناسبی قرار نداشت. در انتها نیز با به‌کارگیری تکنیک تاپسیس فازی، اجزای هوشمندی رقابتی رتبه‌بندی شدند که «اطمینان از تداوم رابطه با مشتری»، «بازخورد از مشتریان» و «انجام برنامه‌ریزی استراتژیک» به‌عنوان مهم‌ترین اجزای هوشمندی رقابتی انتخاب شدند.

در خصوص «امکان‌پذیری و ارزیابی ایجاد کارگزاری کنترل کیفیت فرش دست‌باف با تأکید بر کارگاه‌های خانگی»، شاخص‌ها و معیارهای کنترل کیفی فرش دست‌باف مدون شده و بر اساس نظرات تولید‌کنندگان، صادرکنندگان، خبرگان و صاحب‌نظران فرش دست‌باف، اولویت‌بندی و کنترل کیفیت فرش دست‌باف در منطقه کاشان به‌صورت پایلوت عملیاتی گردیده است. بر اساس یافته‌ها و نتایج حاصل از مطالعه میدانی و اجرای پایلوت، امکان‌پذیری فنی، اجتماعی و اقتصادی ایجاد کارگزاری کنترل کیفیت بررسی شده است. لازم به ذکر است بدون کمک و حمایت مالی دولت و به‌دلیل عدم تمایل بافندگان جهت پرداخت حق‌الزحمه جهت استفاده از خدمات کارگزاری، امکان‌پذیری اقتصادی فاقد توجیه می‌گردد. 

فرش دست‌باف یکی از مهمترین کالاهای صادراتی ایران محسوب می‌شود که در بازارهای خارجی دارای جایگاه والایی است. اما این کالا در بازارهای داخلی دارای جایگاهی مشابه جایگاه آن در خارج از مرزها نیست و امروزه در خانه‌های ایرانیان فرش دست‌باف نسبت به فرش ماشینی با اختلافی محسوس بسیار کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. به نظر نویسندگان عمده دلیل این استقبال ضعیف قیمت بالای این کالا نسبت به نمونه‌های ماشینی است. در این تحقیق که به روش پیمایشی، در چهار مرحله و در مناطق عمومی و مرفه‌نشین چهار شهر تبریز، قم، تهران و اصفهان انجام شده قیمت بالای فرش دست‌باف دلیل غالب عدم استفاده قشر مرفه جامعه از فرش نبوده و دلایل دیگری نیز بیان شده است که عبارت است از عدم شناخت کیفیات ویژه فرش دست‌باف نسبت به نمونه‌های ماشینی. 

دست‌بافته‌های ایلات و عشایر ایران دارای نقوش گوناگونی است که با توجه به شیوه زندگی، اعمال آیینی و اسطوره‌ای آن مرز و بوم شکل یافته و بیانگر ارزش‌ها و باورهای آن فرهنگ است. بر این اساس نقوش به‌کار رفته در آن‌ها دارای معانی نمادین گوناگونی است که انسان برای بیان نیازها و ارتباطات خویش به آن‌ها پرداخته است. پژوهش حاضر در نظر دارد با معرفی یکی از شاخص‌ترین دست‌بافته‌های قوم ترکمن به‌نام «نمازلیق» که به‌عنوان عنصری کاربردی و هویت‌بخش برای انجام عمل آیینی نماز مورد استفاده قرار می‌گیرد، به جایگاه نماد در یکی از شاخص‌ترین طرح‌های نمازلیق یعنی «کعبه ناقش» بپردازد که تکرار نقش درخت- ستون و پرنده (بر رأس مناره‌ها) است. دستیابی به ریشه و خاستگاه این عناصر نمادین و کشف مفاهیم و معنای آن‌ها در فرهنگ‌های گوناگون و همچنین در شمنیسم که باور گذشته ترکمن‌ها قبل از گرویدن به اسلام بوده است، می‌تواند راهگشای درک حضور این عناصر نمادین در نمازلیق‌های ترکمن گردد. 

تحولات گسترده‌ای که در هنر ایران در دوره قاجار رخ داد، در نهایت به تصویری شدن غالب گونه‌های هنری منجر گردید. فرش نیز همچون سایر صورت‌های هنری پذیرای تصاویر شد و فرش‌های موسوم به فرش‌های تصویری در فرش‌بافی ایران به‌وجود آمدند. هرچند که در این‌گونه فرش‌ها تصویر غالباً در متن ظاهر می‌شد و بیشترین تأثیر را بر متن فرش‌ها بر جای نهاد، اما در عین حال حاشیه و جایگاه آن نیز دستخوش تغییر و تحولاتی گردید. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که در این دوره با وجود تعدیل شدن حاشیه‌های فرش‌های تصویری، حاشیه هیچگاه حذف نشده است و همواره به‌عنوان جزئی ثابت و جدا‌ناشدنی به‌حساب می‌آمده است. گرچه در پاره‌ای از فرش‌ها تناسبات رایج حاشیه رعایت نشده است، ولی همواره هویت محل بافت را به همراه داشته است. این پژوهش به شیوه توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته است. جامعه آماری آن ۷۹ فرش تصویری دوره قاجار بوده و شیوه گردآوری اطلاعات به‌صورت ترکیب شیوه کتابخانه‌ای و مشاهده‌ای بوده است. 

نقش‌مایه طاووس یکی از برجسته‌ترین نگاره‌های جانوری است که به‌صورت انتزاعی و هندسی در گلیم‌بافته‌های عشایری به‌ویژه اقوام شاهسون و قشقایی به‌وفور دیده می‌شود. تنوع نقش این پرنده در دست‌بافته‌های گلیمی دو قوم نام برده، انگیزه‌ای شد تا این نگاره از زوایای مختلفی همچون نقش، رنگ و فرم شناسایی، معرفی، طبقه‌بندی و سپس بررسی و تحلیل شود. لذا این مقاله در پی پاسخ دادن به سؤالات زیر است: مهمترین وجه اشتراک و افتراق نقش‌مایه طاووس در دست‌بافته‌های دو قوم شاهسون و قشقایی کدام‌اند؟ و تنوع فرمی این نقش در دست‌بافته‌های کدام قوم بیشتر است؟ فرضیه مورد نظر حاکی از این نکته است که طاووس بافته شده در گلیم‌بافته‌های قشقایی نسبت به دست‌بافته‌های ایل شاهسون از تنوع فرمی و رنگی بیشتری برخوردار است. از مهم‌ترین اهداف این تحقیق علاوه بر جمع‌آوری و طراحی انواع نگاره‌های طاووس در دست‌بافته‌های دو قوم و نمایش آن‌ها در جداول جداگانه، بررسی و تحلیل انواع آن و تأثیر و تأثر‌پذیری‌شان از یکدیگر بوده است. روش تحقیق در این پژوهش علاوه بر مطالعات میدانی (به‌خصوص یافتن انواع نگاره‌های طاووس) و کتابخانه‌ای، از نوع توصیفی- تحلیلی است. کاربرد نمادین برخی از نقش‌مایه‌ها مانند ستاره هشت‌پر بافته شده بر بال طاووس‌ها، هم‌نشینی آن با نقش‌مایه‌های چخماق، شانه و بز در جهت تبیین پدیده‌های جوی (به‌ویژه باران) از دوران‌های پیش از تاریخ در ایران و بین‌النهرین و طاووس‌های دو سر شاخص ایل شاهسون که در اثر کوچ و سایر مراودات‌ها در گلیم‌های قشقایی و ایلات عرب خمسه نظیر عرب جنی مشاهده می‌شود، از مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش به‌شمار می‌آید.