دوفصلنامه علمی گلجام

خصوصیات ویژه الیاف پشم گوسفندان بومی ایرانی (مانند بازگشت پذیری مناسب) در مقایسه با پشم گوسفندان مرینوس سبب استفاده انحصاری آنها در فرش دستباف شده است. بهبود خواص فیزیکی الیاف پشم مانند ایجاد تغییرات سطحی با تغییر در فلسها،‌ افزایش جلا و سفیدی الیاف و یکنواخت تر کردن سطح کیفیت فرش دستباف را بهتر می کند. در این تحقیق،‌اثر آنزیم پروتئاز را روی الیاف پشم ایرانی بررسی کرده و غلظت و زمان مناسب عملیات آنزیمی برای به دست آوردن تغییرات مطلوب را مشخص نموده ایم. نتایج نشان می دهند که افزایش غلظت آنزیم سبب افزایش درصد کاهش وزن نمونه ها و کاهش استحکام و درصد ازدیاد طول نسبی شده است. افزایش زمان عملیات آنزیمی نیز موجب افزایش سفیدی و درخشندگی نمونه ها و میزان زاویه خمش می شود. همچنین در این تحقیق به تغییرات مطلوب ایجاد شده در الیاف از جمله افزایش سفیدی،‌ انعطاف پذیری و ظرافت و همچنین اثرهای دیگر مانند کاهش وزن،‌کاهش استحکام و ازدیاد طول نیز اشاره کرده ایم. 

در این تحقیق از پروتئاز (آلکالاز) با ویژگی دوستدار محیط زیست و همچنین کلیاب جهت صمغ‌گیری استفاده شده است. غلظت‌های مختلف آنزیم و کلیاب مورد بررسی قرار گرفت. پس از صمغ‌گیری میزان کاهش وزن، استحکام، روشنایی و سفیدی تعیین و با استفاده از میکروسکوپ الکترونی تصاویر سطحی از نمونه‌ها تهیه شد. همچنین ابریشم صمغ‌گیری شده با روناس و دو دندانه کلرید قلع و زاج سفید به روش پیش‌دندانه رنگرزی و در سیستم CIE L*a*b* مورد ارزیابی قرار گرفته، ثبات عمومی نمونه‌ها تعیین شده است. نتایج نشان می‌دهد که درصد کاهش وزن نمونه‌های حاصل از کلیاب نسبت به آنزیم بیشتر بوده است. روش آنزیم نسبت به کلیاب تخریب کمتری روی فیلامنت‌های ابریشم نشان داده است. ثبات شستشویی و نوری نمونه‌ها نیز مطلوب ارزیابی شده است.

 تابش اشعه فرابنفش (UV) روی پوست و کالای نساجی به عنوان عامل اصلی سرطان پوست و تخریب کالا شناخته شده است و کاهش اشعه UV محیط و عبور آن از منسوجات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اشعه UV به جهت انرژی زیاد فوتون‌های آن قادر به تخریب ساختار رنگزا و الیاف است که از عوامل اصلی رنگ پریدگی و پوسیدگی کالا در معرض نور خورشید است. برخی مواد با جذب اشعه UV و تبدیل آن به گرما مانع از تخریب کالا و آسیب رسیدن به بدن می‌شوند. در این مطالعه رنگزای طبیعی روناس به همراه دندانه‌های مختلف و دو نوع اسید آلی شامل اسید تانیک و اسید سیتریک برای رنگرزی کالای پشمی به‌کار برده شده‌اند. اثر اسید تانیک و روناس بر میزان انتقال اشعه UV از کالای پشمی ارزیابی شده است. همچنین اثر این رنگزای طبیعی بر میزان حفاظت از تخریب کالا در مقابل اشعه UV به‌وسیله تعیین خواص مکانیکی کالا اندازه‌گیری و مقایسه شده است. نتایج نشان دادند که اسید تانیک اثر مثبتی بر حفاظت در برابر UV دارد و به‌علاوه به افزایش استحکام نیز کمک می‌کند. از میان دندانه‌های مختلف، دندانه نیترات نقره و دندانه سولفات مس حفاظت در برابر UV را افزایش داده‌اند. در مجموع کاربرد دندانه نقره و رنگرزی با روناس به همراه اسید تانیک بهترین حفاظت در برابر UV را ایجاد کرده است. 

به پیشنهاد فائو سال ‏میلادی از سوی مجمع عمومی سازمان ملل به عنوان سال بین­المللی الیاف طبیعی نامیده ‏شد. الیاف طبیعی با تولید ۳۵ ‏میلیون تن در سال و اشتغال ‏میلیون­ها نفر در سراسر جهان و کمک به محیط­زیست در جذب گازهای مضر و اصدار گازهای مفید جایگاه مهمی در زندگی بشر دارد. تا ‏سال پیش عمده پوشاک مردم جهان با استفاده از این الیاف تأمین می­شد و از آن پس با اوج گرفتن تولید الیاف مصنوعی، کاهش مصرف الیاف طبیعی نگرانی­هایی را در جوامع بشری و تولیدکنندگان این الیاف ایجاد کرد. در این سال انتظار می­رفت که موضوع الیاف طبیعی جایگاه ویژه­ای بیابد و تولیدکنندگان انواع الیاف طبیعی با همکاری مشترک یکدیگر بر جنبه­های مثبت الیاف طبیعی تاکید نمایند. اهداف سازمان ملل از اعلام این سال در موارد زیر خلاصه می­شود:
 افزایش آگاهی عمومی و در نتیجه افزایش تقاضا برای الیاف طبیعی
‏تشویق دولت­ها برای رسیدگی به مسائل و مشکلات تولیدکنندگان الیاف طبیعی
 توسعه همکاری مداوم و موثر بین­المللی در میان تولیدکنندگان انوع الیاف طبیعی
 توسعه کارآیی و استمرار صنایع مرتبط با الیاف طبیعی‏کشور ایران در میان کشورهای تولیدکننده الیاف طبیعی جایگاه برجسته­ای را دارا ‏است، به گونه­ای که در سال ۲۰۰۷ میلادی در زمینه تولید پشم رتبه چهارم، در زمینه ‏تولید ابریشم رتبه پنجم، در زمینه تولید پنبه حدواًرتبه بیستم و در زمینه صادرات کرک رتبه ششم جهانی را دارد. از آنجا که خوشبختانه میز‏ان اقبال عمومی به الیاف طبیعی در ‏ایران بالا است و همچنین تولیداتی که از این الیاف استفاده می­کنند زیاد است، تقریبا تمامی تولیدات الیاف در داخل کشور به مصرف می­رسد.
‏فرش دستباف ایران مهمترین کالای ایرانی است که اکثر تولیدات داخلی الیاف طبیعی ‏را مصرف کرده و با استفاده از کیفیت مناسب این الیاف به غنوان مرغوب­ترین قرش ‏دستباف در جهات مطرح است. البته سایر عوامل تولید فرش دستباف نظیر طرح­های نفیس و بی نظیر و استادکاری بافندگان ایرانی و بقیه عوامل دخیل در این میان جایگاه ‏خود را دارند. در مقابل فرش دستباف ایرانی که تماماً از مواد اولیه طبیعی استفاده ‏می­کند، کالاهای دیگری در جهان عرضه می­شود که از الیاف مصنوعی مانند اکریلیک، پلی پروپیلن، نایلون و غیره ‏استفاده ‏می­کنند.
‏متاسفانه ناآگاهی عموم مردم جهان از مضرات الیاف مصنوعی وسیله­ای است در دست تولیدکنندگان این­گونه کالاها که بتوانند با استفاده ‏مناسب از توانائی­ها و امکانات متفاوت الیاف مصنوعی در تولید کالاهایی متنوع و جدید به عنوان رقیبی جدی برای فرش دستباف ایرانی و حتی فرش دستباف سایر کشورها مطرح شوند. بازار جهانی زیرانداز در طی ده ‏سال گذشته از حدود ۵ ‏میلیارد دلار به حدود ‏میلیارد دلار رسیده ‏و در این بین بازاژ زیرانداز دستباف از حدود ۳/۱ ‏میلیارد دلار به حدود ۵/۱ میلیارد ‏دلار رسیده است. بنابراین مشخص است که بازار سایر کالاها که میزان بیشتری از الیاف مصنوعی استفاده ‏می­کنند افزایش چشمگیرتری داشته است.
‏اعلام سال مخصوص برای الیاف طبیعی می­تواند در افزایش آگاهی عمومی به مزایای الیاف طبیعی بسیار موثر باشد. در این سال با توجه خاصی که به موضوع الیاف طبیعی شده ‏تعداد ‏برنامه شامل کنفرانس، سمینار، نمایشگاه ‏، نمایش مد لباس، بازدید و غیره ‏توسط کشورهای مختلف جهان در تقویم فائو گنجانده ‏شده ‏است که توجه عموم مردم را به این موضوع جلب نمایند. یکی دیگر از اهداف اعلام این سال، جلب­توجه و همکاری دولت­ها برای رسیدگی به مسائل و مشکلات دست­اندرکاران این صنعت بوده ‏است. همچنین بنا بوده که بخش خصوصی و تولیدکنندگان الیاف طبیعی با تعامل نزدیک با یکدیگر در این زمینه تلاش مضاعفی به خرج دهند.
‏در ایران علی­رغم تمام مزیت­های نسبی که در این خصوص وجود دارد مجامع و دستگاه­های مسئول و بخش خصوصی حرکت فعالی صورت نداد، به گونه­ای که از بین ‏برنامه مورد اشاره، فقط یک مورد در ایران انجام می­شود. علی­رغم اهمیتی که مواد اولیه طبیعی- به خصوص برای فرش دستباف- دارد، در این سال شاهد حرکت مثبتی در ساماندهی این موضوع مهم نبودیم. برای تشریح بیشتر موضوع به موارد زیر توجه شود:
۱- پنبه که یکی از تولیدات نه چندان قدیمی، ولی درعین حال حائز اهمیت بسیار برای ‏صنعت نساجی و فرش محسوب می­شود، با چالش­های بسیاری مو اجه شده ‏است.
‏سطح زیر کشت پنبه ظرف ‏سال تقریباً نصف شده است (میزان ۳۸۳۵۸ ‏هکتار در سال ۱۹۹۷ به میزان ‏هکتار در سال ‏کاهش یافته است) و یک ‏سوم از میزان تولید در این ده سال کاسته شده است (از ۱۳۷ ‏هزار تن در سال ‏به ۵ ‏هزار تن در سال ‏کاهش یافته است). به غیر از کاهش میزان تولید، نوع پنبه تولیدی در ایران با بسیاری از دستگاه­های جدید نساجی همخوانی ندارد و ‏عملا غیرقابل استفاده است. این امر دلیلی شده است تا صنایع نساجی مجبور شوند نزدیک به ۳ ‏هزار تن پنبه از خارج وارد کنند و در عین حال بیش از ‏هزار تن از پنبه داخلی صادر شود. از هر دوی این مسائل مهم­تر، نداشتن دیدگاه صحیح در زمینه فرآوری وش پنبه به پنبه محلوج و قابل ریسیدن است. این کار که شاید یکی از مهم­ترین مراحل تولید الیاف پنبه است مورد کمترین توجه قرار گرفته به طوری ‏که در بدنه دانشگاهی و تحقیقاتی کشور، هیچ­گونه برنامه اموزشی و پژوهشی ‏برای این مرحله از کار انجام نشده است. یکی از دلایل آن می­تواند سرگشتگی این قسمت از تولید بین وزارت­های جهاد کشاورزی و صنایع باشد. از یک منظر، تولید
‏وش پنبه در مزرعه کاری است که مستقیما کشاورزی محسوب می­شود و از طرف دیگر، تا وش پنبه به صورت الیاف در نیامده ‏باشد به عنوان یک ماده ‏اولیه صنعت ‏نساجی محسوب نمی­شوذ. تبدیل وش پنبه به مواد اولیه ریسندگی در کارخانجات پنبه پاک­کنی صورت می گیرد که امری است بین الامرین، و متولی مشخصی ندارد. بسا که بسیاری از مشکلات الیاف پنبه در این مرحله قابل رفع کردن باشد و یا حتی ممکن است در این مرحله مشکلاتی به مشکلات پنبه اضافه شود. بنابراین لازم است که با بررسی دقیق­تر این مرحله از کار، نسبت به تعریف طرح­های تحقیقاتی، دوره­های آموزش مهارتی و در صورت لزوم سرمایه گذاری و ارتقاء کمی و کیفی کارخانجات پنبه پاک­کنی اقدام شود.
۲- پشم ایرانی یکی از مرغوب­ترین پشم ها برای تولید قالی است. ۵ ‏هزار تن پشم در کل کشور تولید می­شود. این کالای باارزش دارای ویژگی­های برجسته­ای ‏است که متاسفانه مورد غفلت واقع می­شود. تعداد کارخانجات پشم­شویی ایران شاید از تعداد انگشتان دست تجاوز نکند و این تعداد کارخانه فقط می­توانند تا ‏حداکثر ‏درصد از پشم تولیدی را بشویند. مابقی پشم تولید شده به صورت ‏شستشوی خانگی، گرده­شور و یا حتی ناشور مورد ‏مصرف واقع می­شود‏. این عمل علاوه ‏بر آنکه از کیفیت پشم می­کاهد موجب افزایش هزینه رنگرزی و فقدان برق و جلای فرش تولید شده ‏می­شود از سوی دیگر چربی که به الیاف ‏پشم چسبیده ‏است در صورت جداسازی و پالایش دارای ارزش افزوده ‏بالایی است. با شستشوی پشم در واحه­های بزرگ پشم­شویی و استحصال چربی پشم، علاوه بر جلوگیری از آلودگی بسیار زیاد محیط­زیست، درآمد خوبی برای دست­اندرکاران حاصل می­شود و در حقیقت از دور ریختن یک گنج ناپیدا جلوگیری می­شود. در عین حال کیفیت فرش ایرانی که با پشم شسته شده مناسب تولید می­شود افزایش یافته و بهای فرش نیز افزایش خواهد یافت.
۳- براساس آزمایش­ها و تجربیات به­عمل آمده، ابریشم ایرانی هرچند که برای ‏کاربرد در پوشاک نیازمند انجام کارهای تحقیقاتی بیشتر و احیانا اصلاح نژاد است، ولیکن در کاربرد آن برای فرش دستباف، به­عنوان بهترین ابریشم محسوب می­شود. متاسفانه با اتخاذ برخی رویکردهای نامناسب در زمینه تولید ابریشم ایرانی و در کنار آن واردات ابریشم خارجی، این صنعت و رشته کاری رو به افول است. طبیعی است که کاهش روند تولید ابریشم، یاس و ناامیدی در بین محققان ایجاد می­کند و علی­رغم تعداد طرح­های تحقیقاتی قابل­توجهی که در زمینه تولید ابریشم صورت گرفته است، نتایج در خور توجهی دیده نمی­شود. از سوی دیگر، همانند ‏پنبه و پشم، مرحله تولید ابریشم به عنوان فعالیتی کشاورزی و مرحله تولید محصول ابریشمی به عنوان فعالیتی صنعتی محسوب می­شود. مرحله فی­مابین این دو مرحله، ‏یعنی ابریشم­کشی، هم امری صنعتی محسوب       می­شود و هم تکمیل و فرآوری کالای کشاورزی، به این ترتیب علی­رغم ذخیل بودن ذو وزارتخانه در این بخش از تولید ابریشم و کالای ابریشمی در ایران، سامان­دهی مشخصی وجود ندارد و بسیاری از عیوب ابریشم ایران در این مرحله به نخ وارد می­شود. با صرف وقت و ‏بودجه لازم و انجام تحقیقات کاربردی به­راحتی می­توان از این صنعت کارآفرین (زیرا بخش­هایی از کشاورزی نظیر توسعه توتستان­ها و پرکردن اوقات فراغت کشاورزان و ... را به همراه ‏دارد) حمایت به عمل آورد. آشنا نمودن تولیدکنندگان ‏فرش ابریشم با ابریشم ایرانی و تبلیغ و تشویق ایشان به استفاده از ابریشم ایرانی از ‏برنامه­های حمایتی نسبتا ساده از این بخش از تولید الیاف طبیعی در ایران است.
۴- الیاف د‏یگری در ایران وجود دارند که به صورت طبیعی تولید می­شوند و با برنامه­ریزی­های لازم می توان شاهد ارتقاء خوب آنها بود‏. به عنوان مثال کرک بز ایران از مرغوب­ترین کرک­های جهان است که متاسفانه به صورت خام صادر می­شود، در حالی­که ارزش­افزوده بسیار بالایی دارد و با توسعه عبابافی­های ‏سنتی و پوشاک ‏سنتی که د‏ر نایین، یزد‏، کاشان و سایر نقاط ایران جریان د‏اشته و دارد می تواند به یکی از پردرآمدترین بخش­های نساجی تبدیل شود. الیاف آزبست که از بزرگترین معدن خاورمیانه د‏ر منطقه نهبندان استخراج می­شود ‏می­تواند به شرط انجام تحقیقات در زمینه نحوه کارکردن و کاهش صدمات بدنی و سرطان­زایی آن و همچنین صادر نمود‏ن آن، درآمد خوبی نصیب کشور نماید.
‏همچنین استحصان الیاف ساقه­ای از گیاهان موز و شاهدانه که در ایران کشت می­شوند و کاربرد ‏آن به صورت الیاف در فرش د‏ستباف و یا به صورت کامپوزیت ‏در منسوجات عمرانی از هدایای الهی است که مورد توجه قرار نمی­گیرد.
‏در پایان پیشنهاد می­شود علی رغم اینکه سال بین المللی الیاف طبیعی رو به اتمام است و متاسفانه اقدام سازنده­ای در این خصوص در ایران صورت نگرفته است، کمیته­ای متشکل از نمایندگان وزارت جهاد کشاورزی (بخش­های تحقیقاتی پنبه، علوم دامی و ابریشم و موسسه آموزش علمی-کاربردی)، وزارت صنایع (اداره کل نساجی) و وزارت بازرگانی (مرکز ملی فرش ایران) و اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تشکیل شود تا با هماهنگی یکدیگر در خصوص برنامه­های آموزشی، تحقیقاتی، ترویجی، تولیدی و سرمایه­گذاری در زمینه الیاف طبیعی اقدام نمایند. 

نسخه‌های شستشوی الیاف پشم عمدتاًٌ توسط شرکت‌های تجاری تولیدکننده ماشین آلات پشم‌شویی، شوینده‌ها و مواد تعاونی مصرفی پیشنهاد می‌گردند. این نسخه‌ها بر مبنای خواص و مشخصات فنی پشم ناشور نژادهای معتبر دنیا برای سطوح بالای تولید و مصرف ارائه می‌شوند و معمولاًٌ استفاده از آن‌ها در شستشوی الیاف پشم نژادهای ایرانی به افت کیفیت الیاف پشم شسته منتهی می‌گردد. در این تحقیق برای حصول خواص ظاهری (نوری و اپتیکی) بهتر، شیوه‌های عملیاتی و تنظیمات مناسب‌تر در کارخانجات شستشوی پشم ارزیابی می‌گردد. سپس برای شستشوی پشم نژادهای داخلی با توجه به ویژگی‌های خاص پشم نژادهای بومی، تغییراتی در روش‌های متداول داده و با ارزیابی آن‌ها، روش‌های مناسب شستشو پیشنهاد می‌شوند. نهایتاً با انجام آزمون‌های خواص کیفی الیاف پشم خروجی، تأثیر تغییرات اعمال شده در نسخه شستشو ارزیابی شده و بهترین نسخه جهت حصول بهترین خواص کیفی برآورد می‌گردد. نتایج نشان داده است که تغییرات اصلاحی در نسخه شستشو تأثیرات مطلوبی در کیفیت الیاف پشم شسته خروجی دارند.

گره‌های متقارن و نامتقارن به عنوان دو گره اصیل، خواص فیزیکی و مکانیکی متفاوتی دارند که کاربرد آن‌ها در قالی تأثیر بسزایی دارد. گره جفتی و بی‌گره بافی خواص متفاوتی نسبت به گره‌های اصیل و مجاز به قالی می‌دهند و در صورتی که برای ایجاد خاصیت ویژه‌ای به کار گرفته شوند، ممکن است در موارد نادری به افزایش کیفیت فرش منجر شوند، هرچند که در وضعیت فعلی می‌تواند لطماتی را به فرش دستباف ایران وارد کند. به جهت اهمیت این خواص، کتب و مقالات مختلفی در موردشان اظهار نظر کرده‌اند. نمونه‌های قالی با استفاده از یک نوع مواد اولیه و با کاربرد هر چهار نوع گره فوق‌الذکر توسط یک بافنده بافته شده و تأثیر این گره‌ها بر طول فرش، ضخامت فرش و ارتفاع پرز اندازه‌گیری شد. نمونه‌های بافته شده با دو روش تولید شدند؛ روش اول کنترل ضربات دفتین است که در آن پس از هر رج گره‌گذاری، دو بار با ضربات دفتین بر آن‌ها کوبیده می‌شد. روش دوم، روش کنترل ابعاد است که با تنظیم دفعات ضربات دفتین سعی بر بافت فرش مطابق با نقشه طراحی شده بود. در نمونه‌های جفتی و بی‌گره برای رسیدن به ابعاد مورد نظر نقشه، اجباراً تعداد ضربات دفتین به یک بار کاهش یافت، در حالی که در نمونه‌های متقارن و نامتقارن تعداد ضربات دفتین به پنج یا شش بار افزایش یافت. نتایج نشان می‌دهند که گره‌های متقارن و نامتقارن باعث افزایش طول قالی و گره‌های جفتی و بی‌گره موجب کاهش طول قالی می-شوند و برای رسیدن به ابعاد مورد نظر، یا باید تعداد دفعات کوبیدن ضربات دفتین را تغییر داد و یا از مواد اولیه با نمره‌های متفاوت استفاده کرد. ضخامت کف فرش در نمونه‌ها نیز متأثر از نوع گره هستند؛ یعنی اگر تعداد ضربات دفتین زیادی بر گره‌های متقارن و نامتقارن وارد شود باعث افزایش ضخامت کف قالی می‌شوند و در حالتی که ضربات دفتین کنترل شوند، ضخامت مشابهی با گره‌های جفتی و بی‌گره برای کف قالی ایجاد خواهند کرد.

 اگر حین عملیات انبارداری، نگهداری یا مصرف بر فرش دستباف فشار وارد شود؛ فرش ابتدا با یک کاهش ضخامت آنی مواجه شده و سپس با ادامه فشار، کاهش ضخامتش به آرامی شدت می‌یابد که بخشی از این کاهش ضخامت برگشت‌پذیر نمی‌باشد. این کاهش ضخامتِ وابسته به زمان، خزش نامیده می‌شود و متأثر از پارامترهایی چون دما و رطوبت بوده و می‌تواند در صورت عدم توجه عیوبی همچون شکستگی، ترکیدگی، کیسی، کوبیدگی و خط افتادگی را در فرش دستباف به وجود آورد. در نتیجه با شناسایی مدل خزشی فرش دستباف می‌توان رفتار آن را در زمانی که تحت فشار قرار می‌گیرد، پیش‌بینی کرده، از صدمات وارده بر قالی کاست و آثار ناشی از خزش را در فرش کاهش داد. در این تحقیق برای تعیین رفتار خزش فشاری فرش دستباف تاخورده، نمونه آزمایشی فرش به صورت تاخورده و زیر بار ۱۷۰ کیلوگرمی برای ۴۸ ساعت قرار گرفت و به صورت on – line میزان کرنش فشاری در آن‌ها و با شرایط دما و رطوبت مختلف محاسبه گردید. سپس بر روی داده‌های به دست آمده، مدل‌های آماری مختلفی برازش گردید و مشخص شد که تعمیم مدل خزشیVoight – Kelvin با در نظر گرفتن پارامترهای رطوبت و دما بهترین معادله جهت رفتار خزشی فرش دستباف تاخورده است. آنالیز واریانس داده‌های حاصل از اندازه‌گیری کرنش فشاری نیز مشخص کرد که سطوح مختلف دما و رطوبت اختلاف معنی‌داری با یکدیگر دارند و این به معنی تأثیر مستقیم رطوبت و دما در معادله خزش می‌باشد؛ با این حال تأثیر رطوبت و دما در مقایسه با زمان بسیار ناچیز می‌باشد. در این تحقیق هم‌چنین مدول یانگ، ثابت خزش و ضریب ویسکوزیتی فرش دستباف تاخورده محاسبه و ارائه گردید.

یکی از روش‌های اصلاح الیاف پشمی ایرانی کاهش ظرافت آن و ایجاد ویژگی زیردست ابریشمی در آن است که معمولاً با کاهش استحکام الیاف همراه است. همچنین ضد‌میکروب کردن کالای پشمی نیز به جهت حفاظت کالا و مصرف‌کننده در برابر حمله و رشد میکروبی مورد توجه است. در این تحقیق سنتز همزمان نانو‌نقره به کمک احیاء نیترات نقره توسط بی‌سولفیت سدیم انجام شده و همزمان، افزایش ظرافت الیاف پشم نیز به‌وسیله اعمال کشش روی نخ حاصل شده است. بر این اساس نخ پشم ضخیم ایرانی با ظرافت مناسب همراه با سنتز نانو‌نقره روی آن به‌دست آمده است که ضمن حصول خواص ضد‌میکروبی مناسب، برخی ویژگی‌های دیگر آن شامل استحکام و نمره نخ نیز بهبود یافته است. همچنین آنالیز‌های EDX و SEM با تأیید سنتز نانو‌نقره روی الیاف پشم نشان دادند که شرایط آزمایش اهمیتی ویژه داشته و در رفتار ضد‌میکروبی لیف مؤثرند.

پژوهش حاضر مبنایی کاربردی برای استفاده از پسماند گل محمدی حاصل از گلاب‌گیری به‌عنوان رنگزا در رنگرزی طبیعی ارائه می‌دهد. پسماند گل محمدی ماده‌ای زائد است که هر ساله در پی عملیات گلاب‌گیری تولید می‌شود و هزینه‌ها و مشکلاتی از جمله انتقال و دفع برای گلاب‌گیران ایجاد می‌کند که سبب افزایش هزینه‌های تولیدی گلاب می‌شود. لذا در پی رفع مشکلات مذکور، پیشنهاد کاربرد مجدد این ماده به‌عنوان رنگزای طبیعی در رنگرزی نخ پشمی ارائه می‌گردد. با انجام این طرح علاوه بر کاهش هزینه‌های تولیدی گلاب و جلوگیری از آلودگی زیست‌محیطی، رنگزایی نوین با حداقل هزینه اقتصادی فراهم می‌شود. بدین سبب، کاربرد این ماده در رنگرزی مورد ارزیابی قرار گرفت و رنگرزی با این ماده به همراه دندانه‌های زاج سفید، سولفات مس، سولفات آهن، کلرور قلع و نمونه‌ای بدون دندانه به روش دندانه پیش از رنگرزی، با مقادیر متغیر دندانه و رنگزا انجام گرفت. پس از انجام رنگرزی، فام‌های رنگی حاصل شده با تعدادی از مواد رنگزای مرسوم مورد مقایسه قرار گرفت و مشخص شد که فام رنگی حاصل از رنگرزی پسماند گل محمدی از بیشترین شباهت به رنگزای پوست انار برخوردار است. با استحصال این نتیجه، فام رنگی دو ماده رنگزا به‌صورت میدانی و با بررسی دیدگاه فعالان عرصه تولید قالی و همچنین به‌صورت آزمایشگاهی با اندازه‌گیری ثبات نوری، شست‌و‌شویی و تعیین پارامتر‌های رنگی مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفت. پس از تجزیه و تحلیل نتایج به‌دست آمده و حصول مشابهت فام رنگی با رنگزای پوست انار، مشخص گردید که پسماند گل محمدی حاصل از گلاب‌گیری علاوه بر کاربرد به‌عنوان رنگزای نوین طبیعی در رنگرزی، در تولید قالی نیز قابل استفاده است.

 امروزه کاربرد آنزیم‌ها و ضد‌باکتری‌ها روی الیاف پروتئینی جهت محافظت منسوجات در برابر میکروب‌ها و جلوگیری از ایجاد لکه، تغییر رنگ و افزایش زمان نگهداری فرش‌های ابریشمی در موزه‌ها مورد توجه قرار گرفته است. این تحقیق با هدف بررسی تأثیر آنزیم پروتئاز و نانو‌نقره روی نخ ابریشمی انجام شده است. نخ ابریشمی دولا با نمرهtex ۱۴۰ (به‌عنوان خامه فرش) با آنزیم پروتئاز و مقادیر مختلف نانو‌نقره در شرایط متفاوت عمل شده و خواص ضد‌میکروبی آنها در مجاور دو نوع باکتری E.coli و S.aureos بررسی و مقایسه شده است. همچنین برخی خصوصیات نخ ابریشمی عمل شده شامل کاهش وزن، شاخص سفیدی و خصوصیات رنگی در تصاویر میکروسکوپ الکترونی بررسی شده است. به‌کارگیری نانو‌نقره به تنهایی خاصیت ضد‌میکروب عالی با غلظت‌های متفاوت میکروب را نشان داده ولی سبب کاهش سفیدی نخ ابریشمی شده است. در حالی‌که با به‌کارگیری ۲% پروتئاز، خاصیت ضد‌باکتری و سفیدی نخ ابریشمی افزایش یافته است. بر این اساس کاربرد هم‌زمان پروتئاز و ppm۳۰ نانو‌نقره روی نخ ابریشمی سبب ایجاد ویژگی ضد باکتری عالی (۱۰۰%) شده است.

رنگرزی نخ پشمی با رنگزا‌های طبیعی همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. در این مقاله گلبرگ گیاه زعفران به‌عنوان رنگزای طبیعی جهت حصول رنگ سبز در نخ خامه پشمی استفاده شده است. همه‌ساله در زمان برداشت زعفران در کشور، مقادیر انبوهی گلبرگ زعفران تولید می‌شود که غالباً به‌صورت ضایعات بوده و به مقدار محدود مورد استفاده قرار می‌گیرد. با کاربرد گل زعفران به‌عنوان گیاهی رنگزا علاوه بر ایجاد ارزش افزوده می‌توان فام سبز نیز در نخ خامه پشمی ایجاد نمود. در این مقاله برای رنگرزی نخ خامه پشمی با گلبرگ زعفران، از دندانه‌های زاج سفید، کلرور قلع، سولفات مس و سولفات آهن II همراه با اسیدهای آلی نظیر اسید استیک، لاکتیک، سیتریک و اگزالیک با روش پیش‌دندانه استفاده شد. پس از رنگرزی، نمونه‌هایی که فام سبز ایجاد کرده بودند با نمونه‌های بدون دندانه انتخاب شده و پارامترهای نوری، ثبات‌های شست‌و‌شویی، نوری و مالشی آنها اندازه‌گیری شد. نتایج نشان می‌دهند که دندانه زاج سفید و کلرور قلع با گلبرگ زعفران می‌توانند رنگ سبز ایجاد کنند. ثبات‌های اندازه‌گیری شده در دندانه زاج سفید نسبت به کلرور قلع از مقادیر بالاتری برخوردارند. 

برای افزایش گستره فام رنگی منسوجات، نیاز است تا رنگرزی با ترکیب دو یا چند ماده رنگزا انجام شود. اما پیش از انجام رنگرزی به صورت مخلوط باید قابلیت و یا عدم امکان ترکیب مواد رنگزا که با معیار درجه سازگاری مطرح می‌شود، مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به لزوم تولید فام رنگی متنوع در فرش دستباف و اهمیت سازگاری مواد رنگزا، این پژوهش به بررسی و مطالعه سازگاری مواد رنگزای طبیعی روناس، اسپرک، جاشیر و پوست گردو بر روی نخ پشمی می‌پردازد. بدین منظور ابتدا قابلیت رنگرزی هر یک از مواد رنگزا بر روی نخ پشمی بدون دندانه و دندانه شده با سولفات آلومینیوم به عنوان یکی از شیوه‌های رایج تخمین سازگاری اندازه‌گیری شد. نتایج محاسبه بدین شیوه نشان داد منحنی قابلیت رنگرزی سه ماده رنگزای روناس، اسپرک و جاشیر مشابه یکدیگر می‌باشد. در حالی که قابلیت رنگرزی نخ پشمی با ماده رنگزای پوست گردو در مقایسه با سه ماده رنگزای دیگر متفاوت است. بدین ترتیب تشابه قابلیت رنگرزی سه ماده رنگزای روناس، اسپرک و جاشیر نشان از سازگاری نسبی این مواد رنگزا دارد. در حالی که وجود تفاوت میان منحنی قابلیت رنگرزی پوست گردو بیان‌گر سازگاری پایین این ماده در ترکیب با روناس، اسپرک و جاشیر می‌باشد.
پس از محاسبه قابلیت رنگرزی هر یک از مواد رنگزا، نخ پشمی با ترکیب دو تایی چهار ماده رنگزا با سه نسبت متفاوت رنگرزی شد. سپس درجه سازگاری مواد رنگزا از طریق روابط محاسباتی رایج اندازه‌گیری شد. نتایج محاسبات نشان داد، رنگزای روناس، اسپرک و جاشیر در ترکیب با یکدیگر دارای درجه سازگاری خوب تا عالی می‌باشند. در حالی که ترکیب پوست گردو با هر یک از سه ماده رنگزای دیگر موجب بروز سازگاری پایین با درجه خیلی ضعیف تا ضعیف می‌شود. علاوه بر آن نتایج تحقیقات نشان داد دو عامل غلظت هر یک از مواد رنگزا در حمام مخلوط و استفاده از دندانه بر سازگاری تأثیر داشته و موجب تغییر درجه سازگاری مواد رنگزا می‌شود. به طور کلی نتایج این پژوهش نشان داد، مواد رنگزای روناس، اسپرک و جاشیر دارای سازگاری بالایی در مقایسه با یکدیگر می‌باشند و از قابلیت ترکیب در یک حمام برای رنگرزی نخ پشمی برخوردارند. در حالی که امکان ترکیب سه ماده رنگزای مذکور با پوست گردو به دلیل وجود درجه سازگاری ضعیف وجود ندارد. روش تحقیق این مقاله از نوع کاربردی بوده و شیوه جمع آوری اطلاعات آن کتابخانه‌ای و آزمایشگاهی می‌باشد.

محصولات ارزشمند پشمی همچون فرش دارای ویژگیهای عالی نظیر استحکام بالا، بازگشت پذیری، رنگ پذیری، حبس هوا بوده و براحتی قابل استفاده می باشند. اما این الیاف، محدودیت تخریب و تغذیه توسط گونه های هضم کننده محصولات پشمی همچون Tineolla biselliella را دارا می باشند. پژوهش حاضر به ارزیابی کارایی نانو ذرات نقره بهمراه ماده پایدار کننده اسید سیتریک در محافظت فرش های پشمی در برابر  Tineola bisselliella از طریق زیست آزمون معتبر  و کمی سازی میزان تغذیه نمونه های عمل شده می پردازد. برای این منظور، از روش آماری طرح مرکب مرکزی (CCD) برای طراحی آزمایشات و همچنین از روش رویه پاسخ (RSM) جهت تجزیه و تحلیل نتایج حاصله با استفاده از نرم افزار آماری دیزاین اکسپرت استفاده می شود. براین اساس فرش های پشمی با غلظت های مختلف نانو ذرات نقره طی روزهای متفاوت، در مجاورت لاروهای Tineola bisselliella قرار گرفته و مقادیر کاهش وزن از طریق تغذیه انجام شده نسبت به نمونه شاهد بصورت کمی محاسبه و بصورت کمینه بهینه سازی و از لحاظ کیفی نیز ملاحظه می شود.  سپس از طریق تجزیه و تحلیل آماری، مدل های بهینه براساس متغیر وابسته کاهش وزن نسبت به متغیرهای مستقل شامل مقادیر غلظت نانو نقره و همچنین روز های مجاورت ارائه شده اند. همچنین حلالیت قلیایی بعنوان ویژگی مهم دیگر فرش های پشمی مورد بررسی قرار گرفته است. تصاویر چگونگی تغذیه در فرش های پشمی عمل شده و شاهد با استفاده از میکروسکوپ های نوری مجهز به دوربین دیجیتالی و الکترونی پویشی و همچنین آنالیز عنصری فرش پشمی بهینه از طریق طیف سنجی انرژی پراش پرتو ایکس جهت تایید حضور عنصر نقره، بحث شده اند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در شرایط بهینه شامل استفاده از  ٪ 07/3 نانو ذرات نقره و ٪ 0/10 ماده شبکه ساز و دوستدار محیط زیست سیتریک اسید و طی 30 روز مجاورت فرش های پشمی با لاروهای Tineolla bisselliella، کمینه مقادیر متغیرهای پاسخ  شامل ٪ 09/0 کاهش وزن و  ٪ 13/3 حلالیت قلیایی و بعبارتی بصورت معنی داری، بالاترین ضد بید³ فرش های پشمی در برابر گونه Tineolla bisselliella حاصل شده است.