76 نتیجه برای قالی
دکتر ابوالقاسم دادور، خانم اعظم رسولی،
دوره 6، شماره 15 - ( 3-1389 )
چکیده
قالیچه‌های عرب جنّی، مبین نگرش ویژه خالقان آن است که دست‌بافته‌هایی نادر و اسرارآمیز را در هنر ایران رقم زده‌اند. برای اولین بار در سال ۱۳۷۱ دکتر پرهام نام این طایفه و دست‌بافته‌هایشان را وارد ادبیات فرش ایران نمود. برخلاف ناشناخته بودن این طایفه در منابع مکتوب ادبی و تاریخی ایران، در کتب انساب عرب و تفاسیر قرآنی از طوایف جنّی به تفصیل سخن رفته است. در روند شناخت قومی و اعتقادی این طایفه، ظاهراً باور به جن و گرایش به اسرار و رموز آن یکی از عوامل تأثیرگذار در خلق نگاره‌ها و محتوای قالیچه‌های عرب جنّی بوده است. شناخت طوایف جنّی عرب و باورهایشان، احتمال ارتباط نسبی و بینشی این طایفه مرموز و ناشناخته با آنان، گرایش‌های توتمی خالقان قالیچه‌ها و دستیابی به تأثیر تلفیق فرهنگی سه تمدن مهم آسیای غربی، بین‌النهرین، ایران و هند در شکل‌گیری نگاره‌ها، از مهمترین یافته‌های این پژوهش می‌باشند.
دکتر سید جلال الدین بصام، آقای محسن حمیدی، خانم بهشته نصیری راد،
دوره 6، شماره 16 - ( 6-1389 )
چکیده
این مقاله با استفاده از نمونه‌های قالی که توسط یک بافنده از مواد اولیه یکسان و کاربرد چهار نوع گره متقارن، نامتقارن، جفتی و بی‌گره بافته شده‌اند، تأثیر این گره‌ها بر خواص فیزیکی قالی شامل عرض بافت، طول نقش‌مایه‌ها، طول گره و وزن را اندازه‌گیری می‌کند. نمونه‌های بافته شده در دو روش تولید شدند. نتایج نشان می‌دهند که عرض نمونه‌های جفتی و بی‌گره پس از پایین آوردن از دار کاهش می‌یابد، در حالی که کاهش عرض در نمونه‌های متقارن و نامتقارن بسیار اندک است. طول نقش‌مایه‌ها بستگی به میزان تغییر ابعاد فرش دارد و در نمونه‌هایی که تغییر ابعاد رخ داده است، ابعاد نقش‌مایه نیز تغییر کرده و در مواردی که تغییر ابعاد در فرش ایجاد نشده، نقش‌مایه‌ها نیز دست‌خوش تغییر نشده‌اند. در عین حال با بررسی کیفی نقوش ایجاد شده در چهار نمونه، تغییراتی که در اجزای نقش‌مایه به وجود آمده و از نظر وضوح نقش تفاوت‌هایی که بین نمونه‌های مختلف پدید آمده است نیز مورد بحث قرار گرفته‌اند. با بررسی طول گره مشخص شد که بیشترین طول گره مربوط به گره جفتی و کوتاه‌ترین گره مربوط به بی‌گره است. نتایج نسبت وزن خامه قالی به وزن کل فرش نشان می‌دهد که در گره‌های متقارن و نامتقارن بیش از دو سوم وزن فرش مربوط به خامه قالی است که به این ترتیب پیش بینی می‌شود در کاربردهای مکانیکی نسبت به سایر نمونه‌ها برتری داشته باشند، در حالی که نمونه جفتی کمترین نسبت خامه مصرفی را داشته و به همین دلیل می‌تواند ضعیف‌ترین عملکرد مکانیکی را از خود نشان دهد.
خانم آرزو سلطانی نژاد، آقای حمید فرهمند بروجنی، آقای تورج ژوله،
دوره 6، شماره 17 - ( 12-1389 )
چکیده
قالی ارمنی‌باف، قالی‌ای است که پس از سکونت ارمنیان در مناطقی از ایران در عهد شاه عباس صفوی تا به امروز، توسط ایرانیان ارمنی با حفظ ویژگی های اصیل قالی ایرانی و تحت تأثیر فرهنگ قالیبافی قدیم ارمنستان بافته می‌شود. ارمنیان با ایرانیان رابطه‌ای بسیار کهن و ریشه‌های مشترک فرهنگی بسیار دارند. این اشتراکات فرهنگی در ابعاد مختلف زندگی، از جمله در هنرهای ایشان، نمود پیدا کرده است. هنر قالیبافی نیز پیش از ورود ارمنیان به ایران (در عهد صفوی) در بین اقوام ایرانی و ارمنی رواج داشته است. به نظر می رسد که قالی ارمنی‌باف بیش از حفظ ویژگی‌های قالی ارمنستان، نمایانگر فرهنگ اصیل قالیبافی ایرانی است. برای بررسی این فرضیه در پژوهش حاضر ، مطالعه تطبیقی میان این دو نوع قالی از نظر طرح، رنگ و ویژگی‌های بافت، با هدف یافتن اشتراکات، تفاوت‌ها و تأثیرات متقابل آنها ضروری ست. روش پژوهش کاربردی و شیوه جمع آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی (مصاحبه) است. در تحلیل داده‌ها نیز از روش توصیفی- تطبیقی بهره گرفته شده است.
آقای محمد علی اسپنانی ، خانم پیوند توفیقی بروجنی،
دوره 7، شماره 18 - ( 3-1390 )
چکیده
کهن نقش گلدانی از اساسی‌ترین نقش‌مایه‌های الگوساز در فرهنگ تصویری ایران، چه به‌صورت منفرد و چه در ترکیب بوده و از مظاهر مفرح و خرمی بی‌پایان است. کثرت گونه‌ها، تنوع فرم و ساختار انعطاف‌پذیر آن در همنشینی با نقش‌مایه‌های دیگر، نقش‌مایه گلدان را به عنصری پایه و هادی دیگر نقش‌ها مبدل نموده است. دستبافته‌های روستایی و عشایری به تنهایی و تمامی، قدرت و ارزش‌های نقش گلدانی را هویدا ساخته و خود را به‌مثابه سرمشق‌هایی نو در صناعات و سبک‌های شهری قرار داده‌اند. در این بین، فراوانی، تنوع و به‌ویژه حضور خلاقانه نقش گلدان در قلمرو قالیهای خشتی روستایی چهارمحال و بختیاری از اهم مواردی است که سؤالات متعددی را مطرح می‌نماید. از آن جمله: تنوع نقش‌مایه گلدان در قالیهای خشتی چگونه است؟ ترکیبات اصلی (شکل و ساختار) آن چیست؟ و در نهایت، تغییر و تحولات این نقش در حوزه فوق مدلول چه عواملی است؟ به‌نظر می‌رسد موشکافی در حوزه فوق علاوه بر شناسایی شکل و ترکیبات نقش‌مایه گلدان منجر به کشف اهمیت و جایگاه نقشهای اصیل در حوزه‌های روستایی، حفظ میراث ملی و به‌ویژه خلق ترکیباتی ارزشمند برپایه الگوهای بکر در طراحی امروز خواهد شد. تحقیق حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی بوده و در گردآوری اطلاعات به منابع اسنادی و به‌ویژه مطالعات میدانی اتکاء شده است.
خانم پروین احمدی، دکتر اصغر ایزدی جیران،
دوره 7، شماره 19 - ( 6-1390 )
چکیده
جوشقان قالی در استان اصفهان و در محدوده شهرستان کاشان واقع شده و با این شهر و همچنین شهر اصفهان مراوده اقتصادی دارد. قالیبافی در این منطقه از دوران صفوی رواج داشته و قالی‌ها از همان زمان به کشورهای دیگر صادر می‌شده‌اند. این منطقه با وجود پیشینه پربار هنری آن، کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است. این نوشتار به بررسی پیشینه قالیبافی منطقه جوشقان و ارائه نظریات مرتبط با آن می‌پردازد. داده‌های مورد نیاز برای نخستین بار با استفاده از روش میدانی و کتابخانه‌ای و به‌شیوه‌ای منسجم گردآوری شده‌اند تا از این طریق با دستیابی به آخرین داده‌های مربوط به هنر فرش‌بافی منطقه، این هنر از نابودی مطلق حفظ گردد. در دوران صفوی طرح‌های متنوعی در جوشقان بافته می‌شده و بعدها در زمان قاجار و پس از آن طرح‌ها محدود گردیده و ویژگی‌هایی را برای خود تثبیت نموده است. با توجه به نقوش رایج قالیبافی معاصر، نظریه پوپ در مورد مشتق شدن طرح معاصر جوشقان از قالیهای گلدانی صفوی مستدل‌تر است، گرچه نمی‌توان با یقین کامل در این مورد اظهار نظر کرد.
دکتر محمد ابراهیم زارعی،
دوره 7، شماره 19 - ( 6-1390 )
چکیده
باغ و قالی از قدیمی‌ترین پدیده‌های ایرانی‌ها در سیر تاریخ است. نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه باغ و فرش ارتباطی تنگاتنگ با هم داشته‌اند. در ایران دست‌کم از دوره‌های هخامنشی و ساسانی در پیش از اسلام، و همچنین از دوره‌های ایلخانی، تیموری و به‌ویژه دوره صفوی آثار مهمی از چهارباغ‌های قدیمی به‌جا مانده است. به موازات باغ‌سازی به سبک چهارباغ، حضور قالیهای طرح گلستان یا چهارباغی نیز در دوره‌هایی از تاریخ ایران پررنگ و چشمگیر است. هر چند که از قالیهای چهارباغی اواخر دوره صفوی تعداد زیادی باقی نمانده، ولی نمونه‌های انگشت‌شمار موجود، گسترش این سبک قالی را که بازتابی از نقش چهارباغ است، نشان می‌دهد. نمونه‌هایی از قالیهای با طرح چهارباغی در غرب ایران و به‌ویژه در کردستان وجود دارند که تعدادی از آنها اکنون زینت‌بخش موزه‌ها و کلکسیون‌های خصوصی در بیرون از مرزهای ایران هستند. با بررسی این نوع قالی‌ها و چهارباغ‌های این منطقه در خواهیم یافت که این ارتباط دیرینه است. آثار موجود نشانگر تداوم طرح و نقش فرش چهارباغی و ساخت چهارباغ در منطقه غرب است که پایدارتر از سایر نقاط ایران بوده و تا اواخر دوره قاجار ادامه یافته است. شواهد مربوط به این ایده، قالی‌هایی باقی مانده با نام قالیهای شمال غرب ایران با طرح چهارباغی یا گلستان بوده که با چهارباغ‌هایی در غرب ایران و به‌ویژه در شهرهای بیجار و سنندج در استان کردستان قابل مقایسه است. نمونه‌های این چهارباغ‌ها تا پنج دهه گذشته به‌صورت کامل وجود داشته است. بنابراین به نظر می‌رسد که بانیان و سفارش دهندگان چهارباغ و قالیهای طرح گلستان از یک گروه اجتماعی بوده‌اند، و تصور می‌شود که آنها در زمره حاکمان محلی بوده باشند. در این نوشته به پیشینه چهارباغ، و قالی چهارباغی در استان کردستان، و ارتباط بین قالی چهارباغی و چهارباغ در استان کردستان پرداخته شده است.
آقای فیصل مرداسی،
دوره 8، شماره 21 - ( 6-1391 )
چکیده
فرش دستباف یک محصول مهم تولیدی ایران است که عمدتاً با هدف صادرات تولید می‌شود و به‌دلیل جنبه‌های فوق‌العاده قوی هنری، علاقمندان زیادی در سطح جهان به‌خصوص در کشورهای غربی دارد. مؤلفه‌های هنری با آمیخته‌ای از فرهنگ، آداب، رسوم، مذهب و معماری ایرانی-اسلامی همراه با تنوع بالا در طرح‌ها و نقوش و رنگ‌ها، فرش دستباف ایرانی را از یک کفپوش ساده و تجاری کاملاً متمایز کرده و نام و نشان تجاری باارزشی در اذهان حک کرده است. این محصول همانند سایر تولیدات در بستر زمان و برای پاسخگویی به‌نیاز تولیدکنندگان از فن‌آوری بهره می‌برد. اگرچه ضریب نفوذ فن‌آوری در فرش با کندی قابل محسوسی رشد می‌کند. موضوع این نوشتار پیرامون استفاده از فن‌آوری در مرحله بافت از زنجیره تأمین است که با اختلاف نظر زیاد همراه بوده است. در سایر حلقه‌های زنجیره تأمین از جمله ریسندگی، چله‌کشی، رنگرزی، طراحی و نقاشی، پرداخت، تبلیغات، بازاریابی، فروش و صادرات با حساسیت‌های متفاوتی از فن‌آوری استفاده می‌شود. در این مقاله سعی می‌شود با موشکافی ابعاد موضوع و با استفاده از نظرات خبرگان به‌ویژه دست‌اندرکاران تشکل‌های تولیدی و صادراتی و دانشگاهی داخلی و خارجی (اتحادیه واردکنندگان فرش دستباف ایرانی در اروپا) و معاونت فن‌آوری ریاست جمهوری با انجام جلسات متعدد در وزارت بازرگانی سابق و مرکز ملی فرش، اثر استفاده از دستگاه‌های مکانیکی بافت به‌جای بافندگان مورد بررسی قرار گیرد. بدیهی است به‌دلیل تفاوت دیدگاه‌ها در این ارتباط، نگارنده با استفاده از مباحث مطرح شده در نهایت خود به‌جمع‌بندی می‌پردازد.
خانم پیوند توفیقی، آقای محمد علی اسپنانی،
دوره 8، شماره 21 - ( 6-1391 )
چکیده
قالیهای منطقۀ چهارمحال و بختیاری تنوع بسیاری از نظر طرح و رنگ دارند. یکی از مطرح‌ترین این طرح‌ها، طرح قابی بوده که خود دارای انواع مختلفی است. طرح‌های قابی به دو شکل خشتی و قابقابی ارائه می‌شوند. در این بررسی سعی بر آن خواهد بود تا طرح قابقابی و انواع آن در قالیهای روستایی منطقه بررسی شده و پس از طبقه‌بندی آنها، اجزای تشکیل دهنده طرح قابقابی و سیر تحول آن مورد بررسی قرار گیرد. انواع طرح‌های قابقابی در منطقه عبارتند از: قابی ساده، قابی حقه‌ای (سرو کاج)، قابی حسن‌خانی ، قاب پاپیونی، قاب سماوری و قابی گل‌فرنگ. سؤالات مطرح شده در این بررسی عبارتند از: طرح قابی از چه زمانی در منطقه به‌کار گرفته شد؟ انواع طرح‌های قابی در منطقه کدامند؟ تفاوت‌های موجود در نگاره‌های پرکننده، ساختار و اتصالات قاب در مکان‌های مختلف استان چهارمحال و بختیاری کدامند؟ سیر تحول آنها در گذر زمان به چه شکل بوده است؟ و متنوع‌ترین نمونه‌ها به کدام منطقه اختصاص دارد؟ همچنین سعی بر آن خواهد بود تا با روش کتابخانه‌ای و میدانی به طبقه‌بندی و بررسی قالیهای قابقابی در منطقه پرداخته شود. به‌این منظور شکل قاب، تزیینات جداره‌ها، بست‌های ارتباط دهندۀ بین قاب‌ها، رنگ‌بندی و چیدمان رنگی قاب‌ها، تزیینات درون قاب و چگونگی توزیع قاب‌ها در فرش‌های قابقابی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
آقای صمد نجارپور جباری، دکتر احمد نادعلیان، دکتر حبیب اله آیت اللهی، دکتر مهدی پوررضائیان، دکتر اصغر کفشچیان مقدم،
دوره 8، شماره 21 - ( 6-1391 )
چکیده
یکی از دوره‌های شکوفایی صنعت قالی ایران و گسترش بازرگانی آن به عصر صفوی و به‌خصوص قرن‌های دهم و یازدهم هجری قمری مربوط می‌شود. توجه بیشتر حکومت به مقوله هنر و هنرمندان و گسترش امکانات از یک‌سو، و توجه و رغبت سایر استادان هنر از جمله تذهیب‌کاران و نگارگران به طراحی‌های زیبا و دقیق قالی در کنار پیشرفت صنعت رنگرزی از سوی دیگر، باعث شد که قالیبافی در آن زمان در زمینه هنر و صنعت، مقامی ویژه پیدا کند. حال سؤال اصلی پژوهش این است که طراحان قالی ایران در مناطق جغرافیایی مختلف و در زمان‌های گوناگون و در بافته‌های متنوع چه کسانی بودند؟ و منبع اصلی الهام هنرمندان قالی در طراحی آن دوره چه بوده است؟ فرضیه اصلی این است که نگارگران بزرگ برخی از قالیهای عصر صفوی را طراحی می‌کردند. با توجه به گستره موضوع، در این مقاله به روش تطبیقی دو نمونه از قالی‌هایی که از آن دوره باقی مانده‌اند با نگاره‌های همان دوره مورد مطالعه گرفت. با بررسی آثار هنری به‌جا مانده از آن دوره، مشاهده می‌شود که اکثر هنرها، از جمله هنرهای سنتی و معماری، با یکدیگر قرابت نزدیکی داشتند که نشان‌دهنده مدیریت هنری واحد در نظام فرهنگی آن عصر بود و این مسئولیت به‌عهده نگارگران و معماران برجسته نهاده شده بود. توجه به مطابقت نگاره‌ها با نقش‌مایه‌های قالی در همان دوره نشان می‌دهد به احتمال زیاد نگارگران بزرگی از جمله کمال‌الدین بهزاد، آقامیرک اصفهانی و سلطان‌محمد عراقی و... در طراحی برخی از این قالی‌ها دست داشته‌اند و قالیهای نفیسی برای دربار صفوی مستقیماً زیر نظر این استادان بافته شده است. و از طرف دیگر با تربیت طراحان قالی که این طراحان ادامه دهنده شیوه استادان خود بودند، به‌نوعی تأثیر غیرمستقیمی بر تحول نقش‌مایه‌های قالی در عرصه تولید و صادرات داشته‌اند. به‌طوری که طراحان قالی در مراکز تولیدی از آثار و طراحی‌های این استادان الهام می‌گرفتند.
خانم راهله عرفان منش،
دوره 8، شماره 22 - ( 12-1391 )
چکیده
مصور‌سازی داستان‌های شاهنامه از جمله موضوعاتی است که توجه هنرمندان را در دروه‌های مختلف به‌خود جلب کرده است. از جمله این هنرمندان می‌توان طراحان قالی را نام برد. در دوره قاجار تصاویر شاهنامه بر روی فرش‌های تصویری اوج می‌گیرد و داستان‌های حماسی و نبردهای رستم از جمله داستان‌هایی است که بسیار مورد توجه این هنرمندان است و از میان نبردهای رستم، نبرد او با اکوان دیو توجه بیشتری به خود جلب کرده است. در فرشی که به تحلیل آن می‌پردازیم این نبرد در متن قالی درون قاب محرابی قرار گرفته است. سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که آیا تصویر این داستان بر روی قالی هدفی بیش از نمایش یک نبرد داشته که درون قاب محرابی قرار گرفته است و اگر پاسخ به این سؤال مثبت است دلایل استناد به آن چیست؟ برای رسیدن به پاسخی مناسب بر اساس آرای یونگ تلاش بر آن داریم تا ابتدا به معرفی کهن‌الگوها پرداخته و سپس این کهن‌الگوها را از درون فرش مورد نظر بیرون آوریم. در این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است برآنیم با توجه به کهن‌الگوی مطرح شده در روان‌شناسی یونگ تحلیلی متفاوت از این فرش ارائه دهیم.
آقای سید محمد مهدی میرزاامینی، آقای داریوش کاظم پور،
دوره 8، شماره 22 - ( 12-1391 )
چکیده
دوره صفویه در تاریخ قالیبافی ایران همواره به‌عنوان عصر طلایی این هنر شناخته شده که علاوه بر زیبایی طرح و نقش و رنگ مفاهیم ارزنده‌ای بر پهنای قالی آن نقش بسته است. نقش شیر یکی از آن نقوشی است که در بیشتر قالیهای صفویه در حالت‌های مختلف نقش بسته است چنانکه در این قالی‌ها هم در مقام صیاد و هم در جایگاه صید به تصویر درآمده است. تکرار و تأکید بر این نقش که در فرهنگ ایرانی و اسلامی و دیدگاه عرفا همواره معانی نمادین مختلف و بعضاً متضادی داشته است این پرسش را مطرح می‌نماید که شیر در قالیهای صفویه دارای چه مفاهیمی است. از طرفی در اشعار و آرای مولانا نیز شیر مفاهیم متفاوتی دارد. در نظر مولانا شیر نماد حق تعالی و اسماء و صفات وی، نماد قضای الهی، نماد انسان‌های اهل فضیلت، نماد اولیاء، نماد رسول اکرم(ص) و حضرت علی(ع) ، نماد عقل، نماد عشق، نماد اندیشه و حتی نماد نفس اماره است؛ اما در نظر او از شیر، مفهوم انسان و انسان کامل استنباط بیشتر می‌شود. در مطالعه بصری و معنایی نقش شیر در قالیهای صفویه نیز ارتباط معناداری بین شیر در قالیهای صفویه و نظر مولانا مشاهده می‌شود. نقش شیر در بیش از ده نمونه از قالیهای بررسی شده در حالت‌های متفاوت و جایگاه‌های مختلف مشاهده شده که همگی مؤید آن است که شیر بر پهنه قالی در کشاکشی صعب و دشوار نهایتاً به مرکز هستی که همان ترنج قالی باشد می‌رسد و در آن به درجه شیر‌مردی نایل می‌آید. این مفهوم در نظر مولانا نیز انعکاسی روشن دارد. مطالعه انجام شده به‌شیوه اسنادی و بررسی مشاهده موردی نمونه قالیهای دوره صفویه با استفاده از روش تحلیل محتوا و تطبیق نمونه‌ها صورت پذیرفته است.
آقای حسین قربانی، خانم خدیجه داعی زاده اردکانی، دکتر نازیلا دریایی،
دوره 9، شماره 23 - ( 6-1392 )
چکیده
نگرش های فرهنگی در طول اعصار متفاوت ارتباط مستقیمی با ایجاد باورهای اسطوره ای مردمان دارد، هرچند که به لحاظ تقسیم بندی فرهنگی، هر یک از دوره ها محتوای مفهومی خاصی را در بر می گیرد. نقوش دستبافته ها و اسطوره به تناسب طبقه بندی لحاظ شده برای طرح های فرش ایرانی آنگونه که از حیث به انواع مختلفی تقسیم می شوند، بیشترین شکل های اسطوره ای را در بین نقوش گیاهی و جانوری پدید آورده اند (دریایی، ۱۳۸۲، ۸۳). نمی توان گفت که ترسیم این نقوش بر متن قالی دقیقاً منطبق با تأویل مفاهیمی است که امروزه توسط بزرگترین اسطوره شناسان و جامعه شناسان و تاریخ دانان انجام می شود، دانست. پس این کلمات، زبان نوشتاری مردمانی هستند که قدرت انتقال چنین اندیشه هایی را در وادی نقش و رنگ و پشم تجربه نموده اند. یکی از مهم ترین عوامل ارزش های هنری فرش های ایرانی، نقوش به کار رفته در آن هاست، چگونه می توان ارزش های اسطوره ای این نقوش را شناسای کرد؟ از مناطق مهم قالیبافی ایران، روستای قُلتوق در استان زنجان می باشد. هنر- صنعت قالیبافی مدتها در این منطقه رواج داشته و تا امروز ادامه یافته است به همین دلیل به خوبی می توان طرح ها و نقوشی را مشاهده کرد که ریشه در ادوار گذشته دارند. قالی روستای قُلتوق به عنوان جلوه ای از فرهنگ و هنر غنی این مرز و بوم، سال هاست که مورد بی لطفی قرار گرفته و به دست فراموشی سپرده شده است، لذا به منظور احیاء و زندگی دوباره به این هنر، با نگاهی دقیق تر به عناصر موثر در شکل پذیری آن، نقشه های اصیل و خصوصیات اصلی نقوش شناسایی می گردند تا بتوان از این طریق، مفاهیم نمادین و اسطوره ای را باز شناخت و خیالات و عوالم رویاهای ناب یک بافنده را از نام و شرح آن فهمید. هدف و ضرورت: هدف شناسایی ارزش های اسطوره ای نقوش قالی قلتوق می باشد و بیشترین ضرورت بررسی حاضر، رفع نیازهای اطلاعاتی مبتنی بر علایق محقق است. نوع و روش پژوهش: پژوهش حاضر از نوع تاریخی و روش بررسی آن توصیفی و تحلیلی می باشد. بر اساس این روش، ابتدا تاریخچه مختصری از روستای قلتوق شرح داده شده و سپس در مدخل آن، ویژگی های فنی و ظاهری قالی این منطقه مورد بررسی قرار گرفته و در پایان عوامل زیبا شناسانه تشریح گردیده است که به نوعی پشتوانه فکری و فرهنگی نقوش اساطیری فرش بر ما آشکار می گردد. نمونه آماری: مجموعه نقوش قالی قلتوق که حجم آن ۹ نمونه می باشد.
دکتر سید علی مجابی، خانم زهرا فنایی، خانم مریم فیض اللهی،
دوره 9، شماره 23 - ( 6-1392 )
چکیده
بررسی مشخصات طرح و نقش قالی ایران به‌ویژه در مناطقی از جغرافیای بافت آن که طرح به‌صورت ذهنی بافته می‌شود، یکی از مهمترین امور تحقیقاتی در حوزه فرش کشور است. با دسته‌بندی، بازسازی و تعیین نسبت‌های به‌کار رفته در این طرح‌های ذهنی که طی سالیان متمادی، نسل به نسل از مادر به فرزند منتقل شده است می‌توان به شناخت، حفظ و برنامه‌ریزی برای احیای این طرح‌های اصیل کمک شایانی نمود. یکی از این دسته فرش‌ها، قالی ذهنی‌بافت ویست است که در حوزه مرکزی اصفهان و جنوب غربی خوانسار توسط عشایر کوچ‌نشینی از همدان بافته می‌شود که ۴۰۰ سال پیش از این در روستای ویست امروزی دست از کوچ‌نشینی برداشته و زندگی روستایی پیشه کرده‌اند. فرم و قالب طرح قالی ذهنی‌بافت ویست یکسان و مشخص بوده و سالیان سال است که از هر فرش به فرش دیگر با تغییراتی بسیار مختصر و با ترکیبی همسان بافته می‌شود. در این تحقیق ۵۰ نمونه از قالیهای با متراژ بیش از ۶ متر مربع ویست که کلیه عناصر تشکیل‌دهنده طرح آن موجود بوده و قدمتی بیش از ۱۰۰ سال داشت توسط کارشناسان محلی در روستای ویست و روستاهای اطراف آن انتخاب گردید و بزرگترین ابعاد طولی و عرضی هر یک از عناصر طرح آن اندازه‌گیری شد. سپس با استفاده از نرم‌افزار‌های عددی گمانه‌های مختلف بین نسبت‌های ابعادی به‌عنوان سامانه‌های طراحی در سامان‌بندی قالی ویست استخراج شد و مورد قضاوت قرار گرفت. بر این اساس مشخص شد که ۱۶ سامانه تک‌بعدی است که به‌صورت ذهنی و کاملاً دقیق در بافت قالی توسط بافنده بدون کمک هرگونه نقشهای رعایت می‌شده است. همچنین بافنده ذهنی‌بافت قالی ویست در هنگام بافت و به‌صورت ذهنی برای ۵ نسبت مشخص بین عناصر طرح ویست محدوده‌ای را متناسب با سایر اجزاء رعایت می‌کرده است. این بررسی‌ها نشان داد که ۶ گمانه دیگر محققان در خصوص وجود نسبت و سامانه‌ای مشخص بین عناصر طرح قالیهای ذهنی‌بافت ویست صحیح نیست. اگرچه این احتمال وجود دارد که با تعیین نسبت‌های دو‌بعدی بین عناصر طرح بتوان به آشکار شدن جایگاه این سامانه‌ها نیز کمک نمود. نسبت‌های به‌دست آمده برای سامان‌بندی قالیهای ویست در این تحقیق به‌صورت دسته‌بندی شده و به تفکیک ارائه گردیده است.
آقای لطف الله شکری،
دوره 9، شماره 24 - ( 12-1392 )
چکیده
فرش ایران از گذشته تا به امروز بر اساس نقشه‌ها و الگوهای مختلفی بافته شده است. بافت فرش‌هایی در ابعاد متناسب با تقسیم‌بندی اصولی در متن و نقوش، نشانه‌ای از حضور محاسباتی اصولی بوده است. خبرگان فرش نیز با کمک مبناها و واحدها یا مقیاس‌های زمان خود به محاسبه اندازه قالی، نقشه و جزئیات عوامل مربوط به آن از جمله اجرت استادکاران می‌پرداختند. با توجه به اینکه پژوهش و مطالعه‌ای در زمینه چگونگی اصول و مبنای محاسبات نقشه و ورق نقشه به‌شکلی جامع و روشمند صورت نگرفته است، در این پژوهش که به‌صورت کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفته با نگاهی از گذشته تا به حال و پس از بررسی سیر تحول نقشه فرش، به جایگاه واحدها و مبنا‌های اندازه‌گیری در محاسبات نقشه، ورق نقشه و اُجرت‌دهی استادکار پرداخته شده است. در نتیجه این مطالعه و بررسی وجود نگاه ویژه و دقیقی به فرش و عوامل مربوط به آن آشکار می‌گردد و همچنین خرد، اندیشه و دانشی که در ورای این هنر کاربردی وجود داشته و دارد، پیش رو ما قرار می‌گیرد که احتمالاً انتقال تجربه در این دانش ارزشمند می‌تواند جهت احیای این هنر مؤثر افتد.
دکتر علی اصغر شیرازی، آقای حسام کشاورز، دکتر حبیب اله آیت اللهی،
دوره 9، شماره 24 - ( 12-1392 )
چکیده
ایل عرب فارس که زیر‌مجموعۀ اتحادیۀ خمسه به‌شمار می‌رود، سنت فرش‌بافی بسیار کهنی دارد. طایفه‌های بافندۀ این ایل که همگی در زیر‌مجموعۀ عرب‌های جَبّاره قرار می‌گیرند، فرهنگ فرش‌بافی فارس باستان را در صدر اسلام فراگرفته و در طول سده‌ها به شیوۀ خویش در آن تحول و دگرگونی ایجاد کرده‌اند. به اقتضای معیشت شبانی و کوچ‌روی، بافت برخی دست‌بافت‌های محفظه‌ای نیز به سنت بافندگی این مردمان راه یافته است. قالی-خورجین رایج‌ترین و مهمترین بافتۀ محفظه‌ای ایل عرب است. این‌گونه دست‌بافت‌ها پرز‌دار و گره‌بافته و از جنس قالی هستند و در دو‌لنگه یا تک‌لنگه و به‌صورت چهارگوش برای حمل بار بافته می‌شوند. هدف این مقاله مطالعۀ ویژگی‌های نقش‌پردازی، رنگ‌آمیزی و بافتار قالی-خورجین‌های ایل عرب فارس بوده است. روش تحقیق به شیوۀ توصیفی-تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات به‌صورت ترکیبی، کتابخانه‌ای و پژوهش میدانی به سرانجام رسیده است. نتایج این پژوهش آشکار ساخت که اسلوب بافت غالب این دست‌بافت‌ها گرۀ متقارن شمارۀ ۳، پودهای دوگانه و شیرازۀ چند‌رنگ است. از طرفی شیوۀ رنگ‌آمیزی تیره اندر تیره که سنت ایل عرب به‌حساب می‌آید در قالی-خورجین‌ها نیز بیش و کم به‌کار رفته است. شیوۀ نقش‌پردازی این بافته‌ها در دو گروه جای می‌گیرد. گروه اول که در آنها اساس نقشه بر نقش‌مایه‌های ریز و درشتی استوار شده که به شیوۀ منظم (شبه‌منظم) یا نامنظم در کنار هم یک طرح را تشکیل داده و شامل دو نقش مرغ و درخت و تمام‌مرغی می‌شود. در مقابل، گروه دوم که در آنها یک نقش کلی و اغلب منتظم بر فضای طراحی حاکم بوده و نقش‌مایه‌ها بر اساس آن چیده می‌شود و پذیرای نقشهای شهری‌بافت فارس و دیگر مناطق شده است. بافندگان عرب طرح‌هایی مانند چهار‌ماهی، گل سوری، بته‌ای، بازو‌بندی و محرمات را به شیوۀ خویش ایلیاتی کرده و در قالی-خورجین‌ها به‌کار بسته‌اند.
آقای غلامرضا طوسیان شاندیز، دکتر امیرحسین چیت سازیان، دکتر مهرناز آزادی، آقای فتحعلی قشقایی‌فر،
دوره 9، شماره 24 - ( 12-1392 )
چکیده
قالی ایران از جمله گرانبهاترین و کاربردی‌ترین هنرهای بشری است که از دیرباز معرف فرهنگ و توانایی ایرانیان بوده است. این دستبافته فاخر طی اعصار در معرض آسیب‌ها و مخاطراتی قرار داشته که گاه منجر به نابودی نمونه‌هایی از آن شده است. در این مسیر، افرادی گاه برای امرار معاش و گاهی از سر هنردوستی دست به مرمت و بازسازی قالیهای آسیب‌دیده زده‌اند. با این حال همیشه این مرمت‌ها صحیح و علمی نبوده و بعضاً عدم شناخت صحیح آسیب، عوامل آسیب‌رسان و دلایل ایجاد آن، عدم مهارت لازم در مرمت قالی منجر به تسریع نابودی قالی گردیده است. در پژوهش توصیفی-تحلیلی حاضر که به دو روش میدانی و کتابخانه‌ای صورت گرفته است، آسیب‌ها، میزان آسیب‌دیدگی و سطح‌بندی آسیب‌ها در قالی ایران مورد مطالعه قرار گرفته است. به‌همین منظور، ابتدا عوامل آسیب‌رسان اصلی، انسانی- فیزیکی- جانوری (زیستی)- شیمیایی، بررسی شده و سپس به سطح‌بندی آسیب‌ها، شامل پرزی، گره‌ای، پودی وتاری پرداخته شده است. در ادامه گروه‌بندی آنها به دسته‌های درون‌ساختاری، برون‌ساختاری و جنبی انجام گرفته است که نسبت به پژوهش‌های پیشین جزئی‌نگرتر بوده و در عین حال شیوه‌ای نوین در تقسیم‌بندی آسیب‌ها است. در ادامه در بررسی‌های میدانی برخی آسیب‌ها در هر سه گروه درون‌ساختاری، برون‌ساختاری و جنبی به همراه ذکر دلایل ایجاد آن آسیب ارائه گردیده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که بسیاری از آسیب‌های درون‌ساختاری مربوط به مرحله پیش از بافت و حین بافت است و با درک صحیح از عامل آسیب‌رسان و همچنین نوع و سطح آسیب می‌توان راهکار مناسب مرمتی را بدون مخدوش کردن اصالت‌ها ارائه کرد.
آقای عبداله میرزایی، دکتر مرتضی شجاری، دکتر محمدتقی پیربابایی،
دوره 10، شماره 25 - ( 6-1393 )
چکیده
قالی ایران به‌عنوان یکی از جلوه‌های هنر ایرانی به‌علت برخورداری از قابلیت‌های هنر اسلامی، محملی برای تجلی مبانی این هنر بوده است. قالیچه‌های محرابی عصر طلایی هنر قالیبافی ایران یعنی دوران صفوی را می‌توان نمونه‌های شاخصی در جلوه‌گری مظاهر این هنر دانست. این قالیچه‌ها اغلب با کارکرد مذهبی و برای ادای فرایض دینی بافته می‌شدند. زمینه این قالیچه‌ها را اغلب خط‌نگاره‌های قرآنی و اسماءالحسنی در همنشینی با نقش‌مایه‌های گیاهی و هندسی پوشانده‌اند. در این پژوهش با تبیین مفهوم تجلی و جایگاه اسماءالحسنی در هنر اسلامی به بررسی و تحلیل شش نمونه از قالیچه‌های محرابی عصر صفوی با تأکید بر تجلی حق‌تعالی در این دست‌بافته‌هاپرداخته شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که 1) صورت‌های متنوع تجلی الهی در قالیچه‌های محرابی مستتر هستندو 2)خط‌نگاره‌های به‌کار رفته در قالیچه‌های محرابی عصر صفوی حاوی مفاهیم عرفانی و قرآنی در جهت تقرب بیشتر نمازگزار هستند. تحقیق حاضر با استفاده ازمنابع کتابخانه‌ای و به روش کیفی در گونۀ تحلیلی-توصیفی به انجام رسیده است.
خانم شبنم محمدی، دکتر علی وندشعاری،
دوره 10، شماره 25 - ( 6-1393 )
چکیده
آذربایجان شرقی یکی از مناطق مهم در امر تولید و تجارت قالی دستباف ایران است. شهرهای متعددی در این استان، در امر تولید این هنر-صنعت فعالیت دارند. هریس از شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی، با سابقه‌ای طولانی و درخشان در بافت قالیهای بسیار زیبا و با‌ارزش است. با توجه به ویژگی‌های خاص در طرح، نقش، رنگ و بافت، قالیهای هریس از گذشته تا به امروز دارای شهرت جهانی بوده است. هدف اصلی در این پژوهش بررسی کامل طرح و نقش نمونه قالیهای امروزی و شناسایی ساختار طراحی در آنها بوده و به چگونگی و الگوهای طراحی در این قالی پرداخته شده است. در این پژوهش نخست به ویژگی‌های قالیهای این شهرستان اشاره شده، سپس بررسی و ساختار‌شناسی طرح قالیهای این شهرستان انجام گرفته و در پایان به بیان اسلوب‌های خاص موجود در طرح‌های حاکم بر قالیهای این شهرستان پرداخته شده است. این پژوهش در نوع خود توصیفی بوده و اطلاعات به‌دست آمده به شیوه کیفی تحلیل گردیده است. جمع‌آوری اطلاعات این پژوهش در کل بر اساس مطالعات میدانی بوده و در مواردی به منابع کتابخانه‌ای مراجعه شده است. این پژوهش نشان می‌دهد که اصول و ساختارهای ثابت و مشترک در طرح، نقش و رنگ قالیهای معاصر هریس وجود داشته و دارد که هم‌اکنون قالی این شهرستان با تأکید بر این اصول بافته می‌شود.
دکتر مهدی کشاورز افشار،
دوره 11، شماره 27 - ( 6-1394 )
چکیده
دوران قاجار به واسطه ویژگی های منحصربه فردش یکی از مهم ترین ادوار تاریخ هنر ایران محسوب می شود. از مهم ترین تحولات هنری این دوران تکثیر مکانیکی تصویر به مدد دو ابزار تکنولوژیکی جدید یعنی عکاسی و چاپ سنگی است که بواسطه ارتباط با غرب به ایران وارد شدند. این امر تغییرات شگرفی در هنر ایرانی ایجاد کرد و باعث شکل گیری جنبشی جدید در هنر ایران شد که گرایش بسیار به سوی یک هنر تصویری داشت. هدف این مقاله بررسی این گرایش تصویری جدید در هنر ایران است که با تاثیرگذاری بر هنر فرش ایران باعث به وجود آمدن قالیچه های تصویری شد. این مقاله از رهگذر یک تحقیق تاریخی و تحلیل تصاویر به این نتیجه رسیده است که تکثیر مکانیکی تصویر توسط عکاسی و چاپ سنگی یکی از عوامل مهم شکل گیری قالیچه های تصویری در دوران قاجار است.
خانم سمیه عبدی، دکتر سید جلال‌الدین بصام، آقای عبدالله میرزایی،
دوره 11، شماره 27 - ( 6-1394 )
چکیده
اهر از جمله مناطق روستایی بافت قالی آذربایجان شرقی است که در این پژوهش سعی در مستندسازی طرح و نقش هنر قالیبافی روستایی این شهرستان شده است. جمع‌آوری اطلاعات، به‌صورت میدانی و با ابزار مشاهده و مصاحبه صورت پذیرفته است. در این راستا، طرح‌های روستاییِ مربوط به شش روستای خونیق، چشمه‌وزان، قورچی‌کندی، مزرعۀ حاج‌عابدین، کقالق و کلهور شناسایی شده و به مطالعه و تجزیه و تحلیل ساختاری شش طرح اصیل و معروف اقدام شده است. ساختاری که در قالیهای روستایی شهرستان اهر به چشم می‌خورد، لچک ترنج شکسته بوده و قالیهای بافته‌شده هرچند به‌دلیل نزدیک‌بودن جغرافیایی به یکدیگر، از یک طرح و الگو پیروی می‌کنند و در کلیت دارای شباهت‌هایی هستند، نه‌تنها از لحاظ طرح به‌کاررفته، بلکه بر اساس برخی نقش‌مایه‌های موجود در این طرح‌ها نیز باهم متفاوت‌اند. در پایان، اجزای طرح شامل ترنج، سرترنج، لچک و حاشیۀ طرح قالی این روستاها با یکدیگر مقایسه شده‌اند.
