دوفصلنامه علمی گلجام

---

---

---

---

نقشه و آرایه از ارکان اساسی تولید فرش هستند و فاکتورهای مهم و تعیین­ کننده‌ای برای محاسبه ارزش مادی و غیرمادی یک فرش به حساب می­آیند. تأمین و استفاده از نقشه‌های نوآورانه و تقاضامحور از جمله مسائل مهمی است که بافندگان فرش با آن روبه‌رو هستند و در تولید، بهره ­وری و درآمد آن‌ها تأثیرگذار است. هدف این مطالعه شناخت منابع و شیوه­ های تأمین نقشه فرش ابریشمی برای بافندگان روستایی است. داده­ ها با استفاده از یک روش­شناسی مطالعه موردی از طریق فنون گروه­ های متمرکز، مصاحبه­ های نیمه­ ساختاریافته، نمودارکشی مشارکتی، اسناد و مشاهده گردآوری شدند. مطالعه با 90 خانوار روستایی بافنده فرش ابریشم در 23 روستای شهرستان زنجان و کنشگران بازار در شهرهای زنجان، قم و کاشان انجام شد. بافندگان روستایی به دو شیوهه تولید خویش­فرمایی و کارفرمایی به تولید فرش و دریافت نقشه می ­پرداختند. در شیوه خویش­ فرمایی بافندگان روستایی با دو حلقه واسط شامل واسطه محلی و واسطه شهری به نقشه دسترسی پیدا می‌کردند. دسترسی به نقشه در این روش عمدتاً غیرمستقیم بود و با مراجعه بافندگان به دلال محلی صورت می‌گرفت و دلال محلی نیز به مراکز خرید و فروش فرش ابریشمی در شهر زنجان مراجعه می­ نمود. در دسترسی به نقشه به شیوه کارفرمایی، بافندگان روستایی با سه حلقه واسط شامل واسطه محلی، واسطه شهری و کارفرمایان مواجه بودند. بیشترین مراجعه بافندگان متعلق به مراجعه مستقیم بدون واسطه، به کارفرمایان غیرطراح است. در هر یک از روش­ های نقشه، اتحادیه فرش روستایی به جای ایفای نقش به عنوان یک تشکل حمایت‌کننده از بافندگان روستایی، بیشتر به صورت یک واسطه عمل می‌کند و منافع بافندگان کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

---

فرش دستباف به‌عنوان عمده‌ترین و اصیل‌ترین صنعت دستی کشور، از لحاظ اشتغال به‌ویژه در مناطق روستایی و نیز از نظر صادرات غیر نفتی جایگاه مهمی دارد و بخش قابل توجهی از تولید ناخالص ملی را تشکیل می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که این صنعت در طی سال‌های اخیر با چالش‌های قابل ملاحظه‌ای مواجه شده است. فرش دستباف ترکمن با ابعاد و ارزش‌های برجسته اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، تولید و عرضه می‌گردد، اما از سال‌ها قبل سیر تولید و عرضه آن روند نزولی در پیش گرفته است. بر این پایه پژوهش حاضر به شناخت و تحلیل علل رکود صنعت قالیبافی در ده روستای شهرستان گنبد کاووس می‌پردازد. روستاهای مورد مطالعه از توابع دهستان‌های سلطانعلی، فجر، آق آباد و باغلی ماراما واقع در بخش مرکزی شهرستان گنبد کاووس هستند. روش تحقیق ترکیبی و اکتشافی است. نخست با استفاده از تکنیک مصاحبه نیمه ساختار یافته شناخت علل رکود صنعت قالی‌بافی از دیدگاه کارشناسان در منطقه مورد مطالعه با استفاده از روش کدگذاری باز تجزیه و تحلیل گردید و بر این اساس 16 علّت اصلی اثر‌گذار در رکود قالی‌بافی در روستاهای مورد مطالعه شناسایی شد .سپس، نتایج این بخش از پژوهش، اساس طراحی پرسشنامه در مرحله بعد قرار گرفت. با طراحی پرسشنامه در چارچوب طیف لیکرت دیدگاه زنان قالیباف روستایی در ارتباط با علل ذکر شده پیرامون رکود صنعت قالی‌بافی مورد شناخت قرار گرفت. آزمون t تک نمونه ای و روش خوشه‌بندی سلسله مراتبی برای تجزیه و تحلیل داده‌های پرسشنامه به کار رفت. بر این اساس دیدگاه پاسخگویان نشان می‌دهد که مقوله‌های "ضعف سیاست‌های حمایتی دولت از فرشبافان" و "ضعف جنبه‌های اقتصادی در برنامه‌ریزی توسعه روستایی" به ترتیب دارای بیشترین تأثیر بر رکود صنعت فرش‌بافی، و مقوله‌های "ضعف خلاقیت و نوآوری در زمینه طرح، رنگ، نقشه و کیفیت مواد اولیه" و "عقب ماندگی فنی و تکنولوژیکی در تولید فرش دستباف" به ترتیب دارای کمترین تأثیر بر رکود صنعت فرش‌بافی در روستاهای مورد مطالعه است.

---

از یکسو به علت کاهش درآمد نفتی کشور و نیاز مبرم به ارز آوری صادرات غیرنفتی علی الخصوص صنعت فرش به عنوان مهمترین کالای صادرات غیرنفتی و از سوی دیگر به علت روند نزولی میزان صادرات فرش دستباف به عنوان یک برند ملی در بازار جهانی و پیشی گرفتن کشورهایی همچون چین و هند از ایران در سالهای اخیر ، هدف پژوهش حاضر شناسایی و اولویت بندی مولفه های استراتژیک تاثیرگذار برصنعت فرش دستباف به عنوان یک برند ملی در بازار جهانی می باشد. برای نیل به این هدف از رویکرد تلفیقی تحلیل استراتژیک و تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. نخست به منظور شناسایی نقاط ضعف، قوت، فرصت و تهدید با مطالعات عمیق کتابخانه ای و سپس با هدف جمع آوری داده های کیفی با تعدادی ازکارشناسان این صنعت مصاحبه های آزاد و هدایت شده صورت گرفت. همچنین جهت جمع آوری اطلاعات مستندتر از دو پرسشنامه ارجحیت بندی و سنجش اهمیت نسبی عوامل موثر استفاده گردید. بنابر تجزیه و تحلیل نتایج این تحقیق، نقطه قوت قابل اعتماد و شناخته بودن برند فرش ایرانی ، و در مقابل ضعف عدم توجه به خواست ، نیاز و سلیقه بازار جهانی بین عوامل داخلی و فرصت  لغو تحریم های بین المللی در مسیر اجرای برجام و تهدید ورود رقبای خارجی با امکانات پیشرفته تر و کاهش سهم بازار در سالهای اخیر ، مهمترین عوامل خارجی موثر بر جایگاه این صنعت بود. همچنین استراتژی برتر برای ارتقا جایگاه در این صنعت استراتژی تهاجمی (SO) انتخاب شد. بنابرنتایج پژوهش پیشنهاد میشود فعالان این صنعت برنامه ای جامع جهت شناسایی بازارهای بکر،دنج و دست نخورده جهانی ، ورود سرمایه و تخصص خارجی ، بهینه سازی مصرف منابع و کاهش بهای تمام شده محصول ، تقویت سفارش پذیری و در نهایت بهبود کانالهای توزیع و فروش با اتکا به دانش فناوری اطلاعات تدوین نمایند. 

---

هدف اصلی این مقاله، بررسی رفتار مصرف‌کنندگان داخلی به تغییرات درآمد، قیمت (محاسبه کشش های درآمدی، قیمتی و متقاطع کفپوش‌های نسجی، فرش‌دستباف و فرش‌ماشینی) می‌باشد. نتایج حاصل از برآورد مدل ها با استفاده از روش OLS در دوره زمانی ۱۳۸۹-۱۳۶۳ نشان می دهد هر دو کفپوش فرش‌دستباف و فرش ماشینی کالایی با کشش می باشند هرچند فرش ماشینی با کشش‌تر از فرش‌دستباف می‌باشد. این موضوع نشان می‌دهد که عکس العمل مصرف کنندگان فرش‌ماشینی نسبت تغییر یکسان قیمت هر دو کفپوش، بیشتراست. همچنین مقادیر کشش‌های متقاطع بدست آمده نشان می دهد به ترتیب فرش‌ماشینی، گلیم و موکت، کاشی و سرامیک جانشین‌های قوی‌ برای فرش‌دستباف می‌باشند. نتایج حاصل از مقادیر کشش‌های متقاطع بدست آمده در برآورد تابع تقاضای داخلی فرش‌ماشینی نیز  کاشی و سرامیک، فرش‌دستباف، گلیم و موکت را جانشین‌های قوی‌ برای فرش ماشینی نشان می دهد. بر اساس مقادیر کشش‌های درآمدی بدست آمده در برآورد توابع تقاضا، فرش‌دستباف و ماشینی کالایی لوکس می باشند.

---

---

---

هدف کلی این پژوهش، تحلیل چالش‏ها و راهکارهای اساسی هنر صنعت فرش دستباف روستایی ایران از دیدگاه کارشناسان و مطلعان کلیدی به منظور تدوین راهکارهای مناسب برای بهبود سیاست‏گذاری در این حوزه بود. پژوهش کیفی حاضر با استفاده از نظریه زمینه‌ای انجام شد. افراد مورد مطالعه، با استفاده از نمونه‌گیری مبتنی بر هدف از بین صاحب‌نظران، کارشناسان دستگاه‌های اجرایی و فعالان حوزه هنر صنعت فرش دستباف انتخاب شدند. به منظور جمع‌آوری داده‌ها از مصاحبه‌های نیمه‌ساختار یافته بهره گرفته شد. یافته‌ها نشان داد، «ضعف مدیریت و سیاست‏گذاری»، «کارکرد نامناسب نظام ارائه خدمات بیمه و مالی»، «موانع و محدودیت‌های تولید»، «موانع و محدودیت‌های فروش» و «افول بافندگی» به عنوان چالش‌های اساسی توسعه هنر صنعت فرش دستباف روستایی مطرح هستند. در این بین، ضعف مدیریت و سیاست‏گذاری به عنوان مانع کلیدی توسعه هنر صنعت فرش دستباف روستایی شناسایی شد. این مشکل ریشه‏ای، بر اساس مفاهیمی از جمله عدم ثبات مدیریتی و جایگاه ضعیف سازمانی، جایگاه غیرشفاف هنر صنعت فرش دستباف روستایی در قوانین بودجه سنواتی کشور و عدم تحقق مناسب اهداف برنامه پنجم برساخته شد. تغییرات اساسی در حوزه مدیریت و سیاست‏گذاری هنر صنعت فرش دستباف روستایی ضروری به نظر می‏رسد. نهاد متولی این صنعت باید بتواند بر اساس هویت روستاها و ترکیب فعالیت‏های اقتصادی این مناطق، هنر صنعت فرش دستباف را به نحوی سازماندهی و مدیریت نماید که در فقرزدایی و بهبود معیشت پایدار روستائیان و عشایر نقش اساسی‏تری داشته باشد. همچنین به منظور ساماندهی زنجیره تولید و فروش هنر صنعت فرش دستباف روستایی، ایجاد و توسعه «الگوی قراردادی» با تأکید بر رعایت حقوق بافندگان روستایی پیشنهاد شده است.

---

دوفصلنامه علمی- پژوهشی گلجام با هدف معرفی پژوهش‌های علمی انجام شده در حوزه‌های مختلف فرش دست‌باف ایران از سال 1384 شروع به‌کار نموده است. هدف از این پژوهش تحلیل محتوای 179 عنوان مقاله منتشر شده در 30 شماره نخست این مجله است. این پژوهش به لحاظ هدف از نوع پژوهش‌های کاربردی است که با استفاده از روش تحلیل محتوا و به شیوه کمی به انجام رسیده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند، که در هر شماره این نشریه به طور میانگین 35/6 مقاله منتشر شده است. 69/42 درصد مقالات دو مؤلفه بوده و 46/49 درصد آنها توسط نویسندگانی با درجه علمی دکتری نوشته شده‌اند. نویسندگان مرد با نگارش 42/73 درصد مقالات نسبت به نویسندگان زن از جایگاه بالاتری برخوردار هستند. نویسندگان زن جایگاهی در بین 6 نویسنده پرکار دوفصلنامه ندارند. 5 نفر از 6 نویسنده پرکار مقالات از اعضای هیأت‌‌تحریریه هستند. در بین دانشگاه‌ها نیز دانشگاه تربیت‌مدرس، دانشگاه کاشان و دانشگاه شاهد هرکدام به ترتیب با 43، 32 و 31 عنوان مقاله بیشترین سهم را در انتشار مقاله‌های این نشریه عهده‌دار بوده‌اند. از نظر موضوعی نیز 5/51 درصد مقالات به حوزه طرح و نقش اختصاص یافته است. 7/65 درصد از مقالات به شیوه کیفی و 3/57 درصد آنها به شیوه کتابخانه‌ای به انجام رسیده‌اند.
 

---

هدف اصلی این پژوهش، شناسایی عوامل مؤثر بر تصمیم خرید واردکنندگان فرش دستباف ایرانی می‌باشد. این پژوهش کاربردی و به لحاظ نوع داده ­های مورد استفاده، کیفی است. داده‌های پژوهش، با استفاده از مصاحبه‌ با واردکنندگان فرش دستباف ایرانی در اتحادیه‌ی اروپا که در بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی فرش دستباف در تهران حضور داشتند، جمع‌آوری شدند. شیوه‌ی نمونه‌گیری، نمونه‌گیری در دسترس بوده و برای تعیین حجم نمونه، از روش متوالی، استفاده شد. بر این اساس، با 14 نفر از واردکنندگان فرش دستباف ایرانی به اتحادیه اروپا مصاحبه گردید که تعداد 11 نفر از آن‌ها اصالتاً اروپایی و سه نفر دیگر ایرانی مقیم اروپا بودند. تجزیه‌وتحلیل اطلاعات با استفاده از تحلیل محتوای کیفی انجام شد. نتایج تحلیل محتوا، منجر به شناسایی233 کد اولیه شد که در قالب 62 کد گزینشی دسته‌بندی شدند. با بازبینی و تصفیه‌ی کدهای گزینشی، 38 تم فرعی شناسایی شدند که در نهایت در قالب 5 تم اصلی طبقه‌بندی شدند. برخی از شاخص‌ها تاثیر مثبت و برخی تاثیر منفی بر تصمیم‌گیری نسبت به خرید فرش ایرانی داشتند. 5 تم اصلی شناسایی شده عبارت‌اند از: «محصول، قیمت، توزیع، ترفیع، و عوامل محیطی». برخی از شاخص­ های شناسایی‌شده در این تحقیق نظیر سفارش پذیری در تولید، کیفیت عرضه ، فضاسازی منفی رسانه ­ای علیه ایران، منحصربه‌فرد بودن فرش، داشتن شریک تجاری مطمئن در ایران، ارائه گواهینامه­ های معتبر بین ­المللی، وضعیت اقتصادی در کشور مقصد و غیره، برای نخستین بار و از دیدگاه واردکنندگان مورد اشاره قرار گرفت؛ که نشان ­دهنده تمایز این پژوهش با تحقیقات قبلی درزمینه­ ی بازاریابی فرش است.

---

---

امروزه در ایران می توان انواع مختلفی از نقشه را برای بافت فرش دستباف عرضه کرد. برای مثال از یک طرح، بنا بر نوع کاربرد، انتخاب کارفرما و انتخاب بافنده، می توان به راحتی نقشۀ شطرنجی، نقشۀ عددی و نقشۀ صوتی تهیه کرد. با این توضیح که استفاده از نقشه های صوتی در حال گسترش است و نسل جدید بافندگان برای استفاده از آن رغبت بیشتری از خود نشان می دهند، چراکه نقشۀ صوتی از نظر سهولت کار، سرعت بافت، بهداشت حرفه ای و همچنین در برخی موارد تجاری، از نظر هزینۀ نقشه نسبت به انواع دیگر، مناسب تر است و این در حالی است که نقشه خوان صوتی صرفاً عمل نقشه خوانی را انجام می دهد و تشخیص محل درست گره های خوانده شده کماکان بر عهدۀ بافنده است.
در این تحقیق با طراحی هاف نقشه خوان (دارای شمارۀ ثبت اختراع 88954) و بررسی عملکرد آن، با توجه به امکاناتی که فراهم می کند، مشخص شد که می توان عمل نشان دادن تارها را نیز، توسط دستگاه انجام داد. این کار که در این تحقیق از آن، به جهت سهولت در تشریح، با عنوان «چله یابی» یاد می شود، سرعت بافت را به میزان قابل توجهی، نسبت به انواع دیگر نقشه های فرش دستباف، بالا می برد.
در نقشۀ انتخاب شده برای بررسی و مقایسۀ بین انواع نقشه ها و هاف نقشه خوان، این نتیجه حاصل شده است که برای نقشه خوانی در هاف نقشه خوان به میزان نود درصد زمان کمتری صرف می شود.
 

---

نقش منابع انسانی و مدیریت موثر آن در رشد و توسعه کشورها امری شناخته شده است. در هنر– صنعت فرش دستباف توجه به منابع انسانی بافت به عنوان پویاترین عنصر چرخه تولیدی رونق فرش دستباف از کارآمدی مطلوبی برخوردار نیست. از این رو، این پژوهش با هدف آسیب‎شناسی عوامل تاثیرگذار بر حفظ و افزایش نیروی انسانی بافنده فرش دستباف در سه سطح عوامل محیطی، محیط خرد و عوامل درون سازمانی در شهرستان شیراز به روش پیمایشی انجام شده است. در مجموع پس از بررسی پیشینه تحقیق 83 متغیر در 3 بعد عوامل محیطی، محیط خرد یا صنعت و درون سازمانی شناسایی شد. روش جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و میدانی بوده است. ابزار جمع‌آوری اطلاعات پرسشنامه است. تجزیه و تحلیل داده‌ها به شیوه توصیفی و استنباطی با استفاده از آزمون تی‌استیودنت تک نمونه‌ای و فریدمن صورت گرفته است. نتایجحقیق حاکی از آن است که از مجموع 83 متغیر، 60 متغیر تاثیر مثبت، 4 متغیر تاثیر خنثی و 19 متغیر تاثیر منفی داشته اند. از این 19 متغیر منفی، 11 متغیر مربوط به عوامل محیط کلان، 3 متغیر مربوط به محیط صنعت و 5 متغیر مربوط به بعد درون سازمانی است. بنابراین می توان گفت این عوامل محیط کلان هستند که بیشترین تاثیر منفی را بر رکود یا رونق صنعت فرش و بالتبع افزایش یا کاهش نیروی بافنده در شهرستان شیراز دارند.

---

شیوه‌های جدید بازاریابی در دنیا، تجارت را به سمتی پیش برده که مشتریان در نقش هدایت‌کنندگان بازار هستند. پس لازم است که شیوه‌های جدید بازاریابی در تجارت کالاهای سنتی اما ارزشمند ایرانی به کار گرفته شود. در تجارت جهانی فرش دستباف از واژه فروش نباید استفاده کرد. فرش دستباف را باید بازاریابی نمود، یعنی یک ارتباط دائمی به نفع مشتریان ایجاد کرد. لذا در این راستا با توجه به اهمیت مدیریت ارتباط با مشتریان و توسعه برند برای صادرات فرش دستباف، هدف این پژوهش بررسی تأثیر مدیریت ارتباط با مشتریان بر توسعه برند با تمرکز بر نقش میانجی ارزش ویژه برند در هنر- صنعت فرش دستباف ایران (مورد مطالعه استان‌های تهران و اصفهان) است. این مطالعه از نظر هدف، کاربردی و بر حسب ماهیت و روش توصیفی - علَی از شاخه پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش کلیه مصرف کنندگان و خریداران فرش دستباف بوده و با توجه به حجم جامعه نامحدود، از روش نمونه‌گیری در دسترس غیرتصادفی استفاده شده است که تعداد پرسشنامه‌های پخش شده 215  عدد بوده است که مبنای تحلیل‌های آماری پژوهش قرارگرفته است. ابزار جمع­آوری داده­ها پرسشنامه مدیریت ارتباط با مشتری (لئو و همکاران، 2005)، ارزش ویژه برند (بیلی و همکاران، 2013) و توسعه برند (پنا و گارسیا، 2017) است. تجزیه و تحلیل داده‌ها به روش مدل­سازی معادلات ساختاری با نرم‌افزار Smart PLS2 انجام شده است. نتایج پژوهش نشان داد که اکثر مسیرها تأیید گردید ولی مسیرهای آگاهی از برند، کیفیت درک شده و وفاداری به برند به توسعه برند رد شدند؛ و بیش‌ترین تأثیر را مدیریت ارتباط با مشتری بر ارزش ویژه برند با میزان تأثیر 47 درصد و همچنین ارزش ویژه برند بر توسعه برند به میزان تأثیر 89 درصد داشته است. در بین مسیرهای دیگر این پژوهش مدیریت ارتباط با مشتری بیشترین تأثیر را بر کیفیت درک شده از مؤلفه­های ارزش ویژه برند با میزان تأثیر 60 درصد داشته است. از طرفی از بین مؤلفه­های ارزش ویژه برند مؤلفه تداعی برند با ضریب مسیر 73/0 و آماره t (931/7) تأثیری معناداری بر توسعه برند داشته است. همچنین ارزش ویژه برند نیز نقش میانجی در تاثیر مدیریت ارتباط با مشتری بر توسعه برند داشته است که به میزان 47 درصد توسعه برند را تبیین می­کند. از بین مؤلفه­های ارزش ویژه برند تنها مؤلفه تداعی برند با میزان 66 درصد نقش میانجی بین مسیر ارتباط با مشتری و توسعه برند داشته است.
  

---

امروزه جایگاه تجارت الکترونیک در مبادلات آثار هنری، موضوع مورد مطالعه و بررسی صاحب نظران گستره اقتصاد هنر است. با توجّه به اهمیّت این موضوع، شناسایی عوامل کارآمد در پذیرش تجارت الکترونیکی در این بخش از اقتصاد امری ناگریز است. ازاین­رو با بهره­گیری از این فناوری در بخش هنر، به ویژه مبادلات فرش دستباف می­توان به مشکلات موجود در اقتصاد مبتنی بر فرش دستباف چیره شد و با حمایت از فرش دستباف با توجّه به نقش کارآمد آن در اقتصاد کشور نتایج مثبتی در زمینه­­ی اقتصادی حاصل گردد. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش­ها است که: 1- تجارت الکترونیک چگونه می­تواند به توسعه­ی اقتصاد بر پایه فرش دستباف یاری برساند؟ 2 -چه زیرساخت‌هایی جهت نفوذ و بهره‌مندی از تجارت الکترونیکی جهت توسعه­ی اقتصاد بر پایه فرش دستباف لازم و ضروری می­باشد؟ بدین­سبب هدف پژوهش بررسی مزایای استفاده از تجارت الکترونیکی جهت توسعه اقتصاد مبتنی بر فرش دستباف در کشور و شناسایی زیرساخت­های مؤثر در پذیرش تجارت الکترونیکی و بهره­گیری در جهت توسعه اقتصاد مبتنی بر فرش دستباف است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- پیمایشی است؛ جهت گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه­ای، سایت­های معتبر اینترنتی و پرسشنامه استفاده شده است. در این پژوهش نخست به مطالعه تجارت الکترونیکی، اقتصاد خلاق و فرش دستباف پرداخته شده و سپس با تجزیه و تحلیل داده­ها، نتایج حاصل از پژوهش بیان شده است. در پایان نیز پیشنهاد­هایی جهت دستیابی به اهداف پژوهش و انجام تحقیقات آتی ارائه شده است. با توجه به یافته­های حاصل از تحقیق، ایجاد بستر فرهنگی و آموزشی برای دست اندرکاران بخش فرش دستباف و ایجاد زیرساخت­های موردنیاز جهت پذیرش تجارت الکترونیکی می­تواند کمک شایان توجّهی در توسعه­ مبادلات فرش دستباف داشته باشد.

---

از دیرباز فرش دستباف استان مرکزی به ویژه برند ساروق با تاریخ چند صد ساله به عنوان یکی از نمادهای هنر و فرهنگ ایرانی شناخته شده و نقشی مهم در اشتغال، صادرات غیرنفتی و معرفی هنر استان داشته است. متأسفانه در دهه اخیر، سهم فرش استان از بازار داخلی و خارجی به شدت تنزل یافته و این هنر- صنعت با سابقه، با دشواری‌های بی‌شماری مواجه گشته است تا جایی که تعداد تولیدکنندگان و فعالان این عرصه به نحو چشمگیری کاهش یافته است. مقاله حاضر به تحلیل کیفی و راهبردی فرش دستباف استان مرکزی، ریشه‌یابی تنزل جایگاه آن و ارائه راهکارهای مناسب جهت خروج از این رکود می‌پردازد. در این پژوهش از روش مطالعات کتابخانه‌ای و ابزار مختلفی از جمله تکمیل پرسشنامه و مصاحبه با ذی‌نفعان، کارشناسان، خبرگان و فعالان حوزه هنر- صنعت فرش استان استفاده شده است. سپس با بهره‌گیری از تکنیک SWOT (قضفت) به تحلیل کیفی و ارزیابی نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای این هنر- صنعت پرداخته و در نهایت راهکارهای رسیدن به اولویت‌های مبتنی بر جهت‌گیری‌های توسعه آن در استان ارائه شده است. نتایج به دست آمده از این مطالعه نشان‌دهنده جایگاه تدافعی فرش استان در بازارهای داخلی و خارجی است و متناسب با این جایگاه راهبردها و سیاست‌ها، تدوین و راهکارهای عملیاتی خروج از رکود فعلی ارائه شده است. اصلی‌ترین راهبردهای تدوین شده، "نیازسنجی، تدوین، اجرا و ارزیابی برنامه آموزشی منظم در مراحل و سطوح مختلف حوزه هنر– صنعت فرش"، "ارتقای کیفیت فرش دستباف در استان از طریق شناسنامه‌دار کردن فرش‌های بافته شده، استانداردسازی، نظارت و ارزیابی" و "به‌کارگیری روش‌های نوین بازاریابی و برنامه‌ریزی اثربخش جهت معرفی برندهای فرش دستباف به منظور نفوذ در بازارهای جدید و افزایش سهم در بازارهای موجود" می‌باشند.

---

فرش دستباف اصیل سیستان از دیرباز همواره نقش مهمی در معیشت و اقتصاد مردم این خطه داشته است. با این وجود مشکلات موجود در حوزه فرش دستباف ایران و به صورت منحصر به فرد معضلات بومی خاص این منطقه، جایگاه این هنر- صنعت ارزشمند را تحت تأثیر قرار داده است. به طوری که امروزه تولید فرش اصیل سیستان به میزان زیادی کاهش یافته و استفاده از نقشه­ ها و طرح­ های دیگر نقاط ایران (تبریز، کاشان و اصفهان) در بافته­ های منطقه رواج یافته است. ادامه این روند می­ تواند در درازمدت به فراموشی و زوال قالی سیستان و الگوها و سنت­ های مرتبط با آن بیانجامد؛ بنابراین مطالعه و بررسی شاخص ­های آسیب­ رسان به جایگاه فرش منطقه به منظور برنامه­ ریزی آتی جهت رفع آن­ها ضروری به نظر می­ رسد؛ که این مسئله به عنوان هدف اصلی پژوهش پیش­رو مدنظر قرار گرفته است.
روش پژوهش ترکیبی و اکتشافی است. ابتدا با استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته علل رکود فرش دستباف سیستان از دیدگاه کارشناسان این حوزه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نوزده عامل اصلی اثرگذار در این زمینه شناسایی شده است. سپس با استفاده از عوامل مذکور پرسشنامه­ ای جدید طراحی گردید که در چارچوب طیف لیکرت دیدگاه مردم محلی این حوزه در ارتباط با علل رکود فرش دستباف سیستان مورد بررسی قرار گرفت. در این مرحله آزمون تی تک نمونه برای واکاوری داده­ های پرسش­نامه به کار رفت. نتایج نشان می­ دهد که به ترتیب خشکسالی و نابودی دامپروری، تغییر سبک زندگی و الگوی معیشتی و همین­طور سودآوری پایین محصول نهایی، پر اهمیت­ ترین علل لطمه­ رسان به فرش دستباف اصیل سیستان هستند.
 

---