دوفصلنامه علمی گلجام

    عناصر و موتیف‌های فرانسوی سال‌ها پیش از طریق گچبری در بناها و ساختمان‌ها وارد هنر ایران شدند. از طرفی هم ورود کارت‌پستال‌ها، جعبه‌های شکلات و ...، که حاوی نقوش و عناصر فرنگی بودند، در نقوش فرش نیز تأثیر گذاشتند. اما در دوره گوبلن کرمان، با تقاضای آمریکا مبنی بر استفاده از نقوش گلفرنگ و گوبلن فرانسه، ساختار و عناصر فرش کرمان تحت تأثیر فرش‌های آبوسن و ساوونری قرار گرفت. در این مقاله سعی شده است با مطالعه بر روی این دو گونه فرش نحوه ارتباط نقوش فرش فرانسه و دوره گوبلن کرمان بیان شود و با مقایسه طرح‌ها و نقوش، شباهت‌ها و تفاوت‌ها مشخص شود که تا چه حد فرش کرمان از فرش فرانسه تأثیر گرفته است؟ آیا طراحان به کپی‌برداری از طرح‌ها می­پرداختند؟ یا این‌که طرح‌ها را تلفیق می­کردند؟ بنابراین برای یافتن نتیجه­ای دقیق 65 نمونه نقشه فرش از دوره گوبلن کرمان با روش میدانی جمع‌آوری شد. همچنین 70نمونه از فرش‌های فرانسه با روش کتابخانه­ای عکاسی شد. با تطبیق این نقشه‌ها و با روش توصیفی، تحلیلی و مقایسه‌ای به بیان وجوه اشتراک و افتراق آن‌ها پرداخته و مشخص شد که هیچ گونه کپی‌برداری صورت نگرفته است و در دوره گوبلن، طراحان فرش کرمان از نقوش فرش فرانسه تأثیر گرفته‌اند. در برخی موارد اقتباس نیز در فرش‌ها صورت گرفته است، که خود به ابداع طرح‌هایی جدید منجر شد. با توجه به شبیه بودن ترکیب و ساختار دو گونه فرش، رنگ‌های مورد استفاده در فرش‌های کرمان، برخلاف اغلب فرش­های فرانسه، روشن و مات است و همچنین علی­رغم این‌که اساس طراحی فرش فرانسه که از شرق گرفته شده است، تناسبات در آن‌ها نسبت به فرش کرمان بسیار کمتر رعایت شده است.  

نقشه و آرایه از ارکان اساسی تولید فرش هستند و فاکتورهای مهم و تعیین­ کننده‌ای برای محاسبه ارزش مادی و غیرمادی یک فرش به حساب می­آیند. تأمین و استفاده از نقشه‌های نوآورانه و تقاضامحور از جمله مسائل مهمی است که بافندگان فرش با آن روبه‌رو هستند و در تولید، بهره ­وری و درآمد آن‌ها تأثیرگذار است. هدف این مطالعه شناخت منابع و شیوه­ های تأمین نقشه فرش ابریشمی برای بافندگان روستایی است. داده­ ها با استفاده از یک روش­شناسی مطالعه موردی از طریق فنون گروه­ های متمرکز، مصاحبه­ های نیمه­ ساختاریافته، نمودارکشی مشارکتی، اسناد و مشاهده گردآوری شدند. مطالعه با 90 خانوار روستایی بافنده فرش ابریشم در 23 روستای شهرستان زنجان و کنشگران بازار در شهرهای زنجان، قم و کاشان انجام شد. بافندگان روستایی به دو شیوهه تولید خویش­فرمایی و کارفرمایی به تولید فرش و دریافت نقشه می ­پرداختند. در شیوه خویش­ فرمایی بافندگان روستایی با دو حلقه واسط شامل واسطه محلی و واسطه شهری به نقشه دسترسی پیدا می‌کردند. دسترسی به نقشه در این روش عمدتاً غیرمستقیم بود و با مراجعه بافندگان به دلال محلی صورت می‌گرفت و دلال محلی نیز به مراکز خرید و فروش فرش ابریشمی در شهر زنجان مراجعه می­ نمود. در دسترسی به نقشه به شیوه کارفرمایی، بافندگان روستایی با سه حلقه واسط شامل واسطه محلی، واسطه شهری و کارفرمایان مواجه بودند. بیشترین مراجعه بافندگان متعلق به مراجعه مستقیم بدون واسطه، به کارفرمایان غیرطراح است. در هر یک از روش­ های نقشه، اتحادیه فرش روستایی به جای ایفای نقش به عنوان یک تشکل حمایت‌کننده از بافندگان روستایی، بیشتر به صورت یک واسطه عمل می‌کند و منافع بافندگان کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

صادرات فرش دستباف ایرانی به عنوان یک کالای استراتژیک در حوزه صادارت غیرنفتی از اهمیت بسزایی برخوردار است، لذا شناسایی موانع این صنعت و ارائه راهکارهای بهینه جهت تسهیل صادرات آن حائز اهمیت است. هدف پژوهش حاضر شناسایی موانع صادرات فرش دستباف ایرانی با استفاده از دیدگاه بازاریابی کل‌نگر و ارائۀ تسهیل‌کننده‌های مربوط به آن در قالب یک مدل مفهومی است. بر این اساس پژوهش حاضر از نظر هدف اکتشافی و از نوع آمیخته و از نظر نتیجه کاربردی است. در مرحله اول پژوهش با استفاده از رویکرد کیفی (تحلیل محتوا)، 57 کد به عنوان موانع صادرات فرش دستباف ایرانی استخراج و با توجه به قرابت معنایی در 6 طبقه دسته‌بندی شدند و به منظور برطرف نمودن این موانع، برای هر طبقه یک مفهوم به عنوان تسهیل‌کننده پیشنهاد شد. در مرحله دوم پژوهش با استفاده از رویکرد کمی (مدلسازی ساختاری تفسیری)، مدل‌ مفهومی عوامل تسهیل‌کننده صادرات فرش دستباف ایرانی طراحی شد. نهایتا با استفاده از ماتریس قدرت نفوذ-وابستگی و مدل مفهومی پژوهش پیشنهاداتی جهت تسهیل صادرات فرش دستباف ایرانی ارائه شد.

فرش دستباف به‌عنوان عمده‌ترین و اصیل‌ترین صنعت دستی کشور، از لحاظ اشتغال به‌ویژه در مناطق روستایی و نیز از نظر صادرات غیر نفتی جایگاه مهمی دارد و بخش قابل توجهی از تولید ناخالص ملی را تشکیل می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که این صنعت در طی سال‌های اخیر با چالش‌های قابل ملاحظه‌ای مواجه شده است. فرش دستباف ترکمن با ابعاد و ارزش‌های برجسته اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، تولید و عرضه می‌گردد، اما از سال‌ها قبل سیر تولید و عرضه آن روند نزولی در پیش گرفته است. بر این پایه پژوهش حاضر به شناخت و تحلیل علل رکود صنعت قالیبافی در ده روستای شهرستان گنبد کاووس می‌پردازد. روستاهای مورد مطالعه از توابع دهستان‌های سلطانعلی، فجر، آق آباد و باغلی ماراما واقع در بخش مرکزی شهرستان گنبد کاووس هستند. روش تحقیق ترکیبی و اکتشافی است. نخست با استفاده از تکنیک مصاحبه نیمه ساختار یافته شناخت علل رکود صنعت قالی‌بافی از دیدگاه کارشناسان در منطقه مورد مطالعه با استفاده از روش کدگذاری باز تجزیه و تحلیل گردید و بر این اساس 16 علّت اصلی اثر‌گذار در رکود قالی‌بافی در روستاهای مورد مطالعه شناسایی شد .سپس، نتایج این بخش از پژوهش، اساس طراحی پرسشنامه در مرحله بعد قرار گرفت. با طراحی پرسشنامه در چارچوب طیف لیکرت دیدگاه زنان قالیباف روستایی در ارتباط با علل ذکر شده پیرامون رکود صنعت قالی‌بافی مورد شناخت قرار گرفت. آزمون t تک نمونه ای و روش خوشه‌بندی سلسله مراتبی برای تجزیه و تحلیل داده‌های پرسشنامه به کار رفت. بر این اساس دیدگاه پاسخگویان نشان می‌دهد که مقوله‌های "ضعف سیاست‌های حمایتی دولت از فرشبافان" و "ضعف جنبه‌های اقتصادی در برنامه‌ریزی توسعه روستایی" به ترتیب دارای بیشترین تأثیر بر رکود صنعت فرش‌بافی، و مقوله‌های "ضعف خلاقیت و نوآوری در زمینه طرح، رنگ، نقشه و کیفیت مواد اولیه" و "عقب ماندگی فنی و تکنولوژیکی در تولید فرش دستباف" به ترتیب دارای کمترین تأثیر بر رکود صنعت فرش‌بافی در روستاهای مورد مطالعه است.

از یکسو به علت کاهش درآمد نفتی کشور و نیاز مبرم به ارز آوری صادرات غیرنفتی علی الخصوص صنعت فرش به عنوان مهمترین کالای صادرات غیرنفتی و از سوی دیگر به علت روند نزولی میزان صادرات فرش دستباف به عنوان یک برند ملی در بازار جهانی و پیشی گرفتن کشورهایی همچون چین و هند از ایران در سالهای اخیر ، هدف پژوهش حاضر شناسایی و اولویت بندی مولفه های استراتژیک تاثیرگذار برصنعت فرش دستباف به عنوان یک برند ملی در بازار جهانی می باشد. برای نیل به این هدف از رویکرد تلفیقی تحلیل استراتژیک و تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. نخست به منظور شناسایی نقاط ضعف، قوت، فرصت و تهدید با مطالعات عمیق کتابخانه ای و سپس با هدف جمع آوری داده های کیفی با تعدادی ازکارشناسان این صنعت مصاحبه های آزاد و هدایت شده صورت گرفت. همچنین جهت جمع آوری اطلاعات مستندتر از دو پرسشنامه ارجحیت بندی و سنجش اهمیت نسبی عوامل موثر استفاده گردید. بنابر تجزیه و تحلیل نتایج این تحقیق، نقطه قوت قابل اعتماد و شناخته بودن برند فرش ایرانی ، و در مقابل ضعف عدم توجه به خواست ، نیاز و سلیقه بازار جهانی بین عوامل داخلی و فرصت  لغو تحریم های بین المللی در مسیر اجرای برجام و تهدید ورود رقبای خارجی با امکانات پیشرفته تر و کاهش سهم بازار در سالهای اخیر ، مهمترین عوامل خارجی موثر بر جایگاه این صنعت بود. همچنین استراتژی برتر برای ارتقا جایگاه در این صنعت استراتژی تهاجمی (SO) انتخاب شد. بنابرنتایج پژوهش پیشنهاد میشود فعالان این صنعت برنامه ای جامع جهت شناسایی بازارهای بکر،دنج و دست نخورده جهانی ، ورود سرمایه و تخصص خارجی ، بهینه سازی مصرف منابع و کاهش بهای تمام شده محصول ، تقویت سفارش پذیری و در نهایت بهبود کانالهای توزیع و فروش با اتکا به دانش فناوری اطلاعات تدوین نمایند. 

هدف اصلی این مقاله، بررسی رفتار مصرف‌کنندگان داخلی به تغییرات درآمد، قیمت (محاسبه کشش های درآمدی، قیمتی و متقاطع کفپوش‌های نسجی، فرش‌دستباف و فرش‌ماشینی) می‌باشد. نتایج حاصل از برآورد مدل ها با استفاده از روش OLS در دوره زمانی ۱۳۸۹-۱۳۶۳ نشان می دهد هر دو کفپوش فرش‌دستباف و فرش ماشینی کالایی با کشش می باشند هرچند فرش ماشینی با کشش‌تر از فرش‌دستباف می‌باشد. این موضوع نشان می‌دهد که عکس العمل مصرف کنندگان فرش‌ماشینی نسبت تغییر یکسان قیمت هر دو کفپوش، بیشتراست. همچنین مقادیر کشش‌های متقاطع بدست آمده نشان می دهد به ترتیب فرش‌ماشینی، گلیم و موکت، کاشی و سرامیک جانشین‌های قوی‌ برای فرش‌دستباف می‌باشند. نتایج حاصل از مقادیر کشش‌های متقاطع بدست آمده در برآورد تابع تقاضای داخلی فرش‌ماشینی نیز  کاشی و سرامیک، فرش‌دستباف، گلیم و موکت را جانشین‌های قوی‌ برای فرش ماشینی نشان می دهد. بر اساس مقادیر کشش‌های درآمدی بدست آمده در برآورد توابع تقاضا، فرش‌دستباف و ماشینی کالایی لوکس می باشند.

تبلیغات الکترونیکی فرآیندی است که علاوه بر معرفی کالا و خدمات پس از فروش، سعی در ترغیب مشتریان از طریق ابزار اینترنت برای خرید دارد. تبلیغات الکترونیکی به دلیل سرعت بالا و هزینه کمتر، در بازاریابی انواع کالاها مورد توجه است. لذا با توجه به گسترش نفوذ این شیوه تبلیغاتی نوین در جامعه کنونی، پژوهش حاضر با هدف بررسی دیدگاه‌ها و نظرات پیرامون تبلیغات اینترنتی فرش در جهت افزایش تأثیرگذاری و اعتبار آن براساس رفتار مصرف کننده به انجام رسیده است. ضرورت و دقت توجه به موضوع از این روست که جایگاه فرش به عنوان یک کف پوش ایرانی با توجه به تنوع تولیدات مصرفی با توجه به ابزارهای موجود و به روز تبلیغ و با رویکرد تأثیر بر رفتار مصرف کننده بیشتر مورد توجه  قرار گیرد. از این‌رو با در نظر داشتن هدف این پژوهش و ضرورت جایگاه تبلیغات الکترونیکی در حوزه فرش، سوالاتی در این پژوهش مطرح است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از آیا می‌توان مدل تبلیغات الکترونیکی فرش را بر اساس رفتار مصرف کننده ارزیابی کرد؟ کدام یک از محرک‌های ارتباطی و محتوایی بر واکنش‌های شناختی، احساسی و نگرشی مصرف کنندگان تأثیر دارد؟.   

این مطالعه به صورت میدانی و اسنادی با ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و پرسش‌نامه انجام شده که جامعه آماری مزبور بر اساس جدول مورگان به تعداد 103 نفر انتخاب شد. این جامعه آماری را کاربران اینترنت ایرانی که تمامی آن‌ها، آشنایی کامل به حوزه فرش دستباف تشکیل می‌دهند که به نوعی در معرض تبلیغات اینترنتی فرش و یا سایت‌های مرتبط با فرش قرار گرفته بودند و این امر را در پرسشنامه‌ها لحاظ نموده اند. هدف از این پژوهش ضمن اعتبار سنجی تبلیغات اینترنتی مرتبط با فرش، ارائه مدلی است که بر اساس رفتار مصرف کنندگان بتوان کیفیت مناسبی از تبلیغات این کالا ارائه نمود.

نتایج تحقیق نشان می‌دهد محرک‌های ارتباطی با 51/0 تاثیر بر واکنش شناختی مصرف کنندگان و 42/0 تاثیر بر واکنش احساسی مصرف کنندگان بیشترین تاثیر را داشته و محرک های محتوایی 32/0 تاثیر بر واکنش شناختی مصرف کنندگان و 28/0 تاثیر بر واکنش احساسی مصرف کنندگان داشته و اولویت دقت به محرک های محتوایی بیشتر از محرک های ارتباطی است. از طرفی محرک های محتوایی و ارتباطی هیچ کدام بر نگرش مصرف کنندگان تاثیرگذار نبوده اند که لازم است مطابق مدل تحقیق و برای اثر گذاری بیشتر بر محتوای تبلیغات اینترنتی مرتبط با فرش تأکید بیشتری شود.

در فرهنگ اسلامی « باغ » تجلی عالم بالا است در جلوه صورت. بنابراین فرش و باغ آئینه های عرش است. در این تحقیق، الگوی طراحی قالی های طرح باغی و باغ های ایرانی دوره صفویه و قاجاریه مورد مقایسه تطبیقی قرار می گیرد. هدف از این تحقیق بررسی میانکنش فرم، هندسه و الگوی طراحی باغ و فرش ایرانی می باشد. در این تحقیق تأثیر عناصر غالب و ویژگی هایی از جمله عناصر معماری و طبیعی، نقوش، فرم ها و اصول طراحی، در باغ های "چهلستون" اصفهان،" فین" کاشان، "شاهزاده" ماهان و "جنت" شیراز مورد بررسی قرار گرفته و با ۱۲ نمونه از فرش های طرح باغی مربوط به قرون ۱۶، ۱۷و ۱۸ میلادی مقایسه شده است. نتایج کلی تحقیق بیانگر آن است که باغ بندی و طراحی فرش باغی، دارای برخی اصول مشترک و  الهام بخش و تأثیر گذار بر یکدیگر هستند. الگوی باغسازی در باغ فین با چهلستون و شاهزاده ماهان با باغ جنت شباهت نزدیکی به همدیگر دارند. بر اساس نتایج تحقیق بیشترین شاخص های باغ ایرانی به ترتیب در طراحی باغ فین با ۸۱/۵۰ درصد، چهلستون و شاهزاده ماهان با ۷۴ درصد و جنت با ۶۶/۶۰ درصد نمود پیدا کرده که به ترتیب بیشترین تاثیر را بر الگوی طراحی فرش های طرح باغی داشته اند.  همچنین فرش "باغ بهشت" (قالی شماره ۳) بیشترین و فرش "قالی باغی" (قالی شماره ۱۲) کمترین هماهنگی را با ویژگی‌ها و شاخص های باغ های ایرانی دارد.
 
 

ایل قشقایی از ایلات جنوب کشور بوده که حرفه اصلی آنها دامداری و زنان آنها به امر بافندگی اشتغال دارند. بر اساس نوع زندگی کوچ نشینی انواع دست بافته های محفظه ای از قبیل مفرش، خورجین، چنته، جوال، توبره، قاشقدان، نمکدان توسط آنها بافته می شود. در میان این دست بافته ها مفرش از همه بزرگتر و تنها بافته سه بعدی است که در آن گلیم، جاجیم، رختخواب قرار داده می شود. نقوش مورد استفاده تماما هندسی و انتزاعی بوده و از نظر ترکیب بندی به دو صورت نوارهای راه راه افقی و مورب می توان مشاهده نمود. مفرش با تکنیک " گلیم بافی با پود مکمل جایگزین" بافته می شود که از نظر کوجی بندی و بافت به اصطلاح محلی به دو شیوه جدید و قدیم دسته بندی می گردد. شیوه تحقیق توصیفی است و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و با مراجعه به عشایر و روستاهای شیراز، فیروزآباد و فراشبند به صورت میدانی به دست آمده است.  نتایج این تحقیق میدانی بر پایه بررسی تعداد 45 قطعه استوار است که از این تعداد 5 قطعه از شیراز، 7 قطعه از عشایر فیروزآباد، 5 قطعه از عشایر فراشبند، 20 قطعه از شهرستان فیروزآباد، 6 قطعه از روستای جهادآباد، 2 قطعه از روستای مورج شهرک مورد تحقیق و آنالیز قرار گرفته است.

دوفصلنامه علمی- پژوهشی گلجام با هدف معرفی پژوهش‌های علمی انجام شده در حوزه‌های مختلف فرش دست‌باف ایران از سال 1384 شروع به‌کار نموده است. هدف از این پژوهش تحلیل محتوای 179 عنوان مقاله منتشر شده در 30 شماره نخست این مجله است. این پژوهش به لحاظ هدف از نوع پژوهش‌های کاربردی است که با استفاده از روش تحلیل محتوا و به شیوه کمی به انجام رسیده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند، که در هر شماره این نشریه به طور میانگین 35/6 مقاله منتشر شده است. 69/42 درصد مقالات دو مؤلفه بوده و 46/49 درصد آنها توسط نویسندگانی با درجه علمی دکتری نوشته شده‌اند. نویسندگان مرد با نگارش 42/73 درصد مقالات نسبت به نویسندگان زن از جایگاه بالاتری برخوردار هستند. نویسندگان زن جایگاهی در بین 6 نویسنده پرکار دوفصلنامه ندارند. 5 نفر از 6 نویسنده پرکار مقالات از اعضای هیأت‌‌تحریریه هستند. در بین دانشگاه‌ها نیز دانشگاه تربیت‌مدرس، دانشگاه کاشان و دانشگاه شاهد هرکدام به ترتیب با 43، 32 و 31 عنوان مقاله بیشترین سهم را در انتشار مقاله‌های این نشریه عهده‌دار بوده‌اند. از نظر موضوعی نیز 5/51 درصد مقالات به حوزه طرح و نقش اختصاص یافته است. 7/65 درصد از مقالات به شیوه کیفی و 3/57 درصد آنها به شیوه کتابخانه‌ای به انجام رسیده‌اند.
 

هدف اصلی این پژوهش، شناسایی عوامل مؤثر بر تصمیم خرید واردکنندگان فرش دستباف ایرانی می‌باشد. این پژوهش کاربردی و به لحاظ نوع داده ­های مورد استفاده، کیفی است. داده‌های پژوهش، با استفاده از مصاحبه‌ با واردکنندگان فرش دستباف ایرانی در اتحادیه‌ی اروپا که در بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی فرش دستباف در تهران حضور داشتند، جمع‌آوری شدند. شیوه‌ی نمونه‌گیری، نمونه‌گیری در دسترس بوده و برای تعیین حجم نمونه، از روش متوالی، استفاده شد. بر این اساس، با 14 نفر از واردکنندگان فرش دستباف ایرانی به اتحادیه اروپا مصاحبه گردید که تعداد 11 نفر از آن‌ها اصالتاً اروپایی و سه نفر دیگر ایرانی مقیم اروپا بودند. تجزیه‌وتحلیل اطلاعات با استفاده از تحلیل محتوای کیفی انجام شد. نتایج تحلیل محتوا، منجر به شناسایی233 کد اولیه شد که در قالب 62 کد گزینشی دسته‌بندی شدند. با بازبینی و تصفیه‌ی کدهای گزینشی، 38 تم فرعی شناسایی شدند که در نهایت در قالب 5 تم اصلی طبقه‌بندی شدند. برخی از شاخص‌ها تاثیر مثبت و برخی تاثیر منفی بر تصمیم‌گیری نسبت به خرید فرش ایرانی داشتند. 5 تم اصلی شناسایی شده عبارت‌اند از: «محصول، قیمت، توزیع، ترفیع، و عوامل محیطی». برخی از شاخص­ های شناسایی‌شده در این تحقیق نظیر سفارش پذیری در تولید، کیفیت عرضه ، فضاسازی منفی رسانه ­ای علیه ایران، منحصربه‌فرد بودن فرش، داشتن شریک تجاری مطمئن در ایران، ارائه گواهینامه­ های معتبر بین ­المللی، وضعیت اقتصادی در کشور مقصد و غیره، برای نخستین بار و از دیدگاه واردکنندگان مورد اشاره قرار گرفت؛ که نشان ­دهنده تمایز این پژوهش با تحقیقات قبلی درزمینه­ ی بازاریابی فرش است.