دوفصلنامه علمی گلجام

فرش دست‌باف با توجه به ویژگی‌‌‌های هنری، اقتصادی، ایجاد اشتغال و درآمدزایی، نقش مهمی در اقتصاد کشور و مخصوصا اقتصاد مقاومتی دارد. در این بین آموزش عالی در رشد و توسعه این هنر-صنعت می‌تواند نقش موثری ایفا کند. لذا انجام ارزشیابی‌ دقیق و همه جانبه از برنامه درسی این رشته برای بهبود و توسعه آن ضروری است. پژوهش حاضر با هدف ارزشیابی برنامه درسی کارشناسی ارشد رشته فرش دستباف در بخش زمینه و بر مبنای الگوی ارزشیابی سیپ انجام شد. روش مورد استفاده به صورت ترکیبی کمی و کیفی بود. جامعه آماری دانشجویان، دانش آموختگان و اساتید مقطع کارشناسی ارشد فرش بودند که با پرسشنامه محقق ساخته به صورت 219 نمونه طبقه‌بندی تصادفی در چهار بعد ضرورت، زیرساخت‌ها، هدف و نیاز جامعه مورد نظرسنجی قرار گرفتند. روش نمونه گیری طبقه‌بندی تصادفی به این دلیل انتخاب شد که از دانشگاه‌های مختلف مجری مقطع کارشناسی ارشد با توجه به ظرفیت اسمی به تناسب نمونه انتخاب انجام شود و نمونه‌ها از شانس برابر برخوردار باشند. روایی پرسشنامه با توزیع مقدماتی و نظر کارشناسان تایید و پایایی پرسشنامه با محاسبه آلفای کرونباخ کل پرسشنامه برابر با 866/0 بود. همچنین با 23 نفر از خبرگان بازار کار این رشته در خصوص زمینه‌های مقطع کارشناسی ارشد فرش مصاحبه عمیق انجام شد. روش انتخاب نمونه، گلوله برفی بود و حجم نمونه بر اساس اشباع نظری انتخاب شد.
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد هرچند ضرورت شکل گیری مقطع کارشناسی ارشد فرش تایید می‌شود اما در بعد زیرساخت‌های آموزشی و فرهنگی بازار کار و تدوین اهداف این مقطع توجه و دقت کافی انجام نشده و در این دو بعد نیاز به بازنگری جدی وجود دارد. همچنین در بخش نیازهای جامعه بین نظر بازار کار و دانشگاهیان در اولویت نیاز تحقیق، پژوهش و آموزش اختلاف نظر معنی داری وجود دارد باین حال بر نیاز جامعه فرش به کارآفرین و مدیر تولید و بازرگانی در هر دو گروه به شکل معناداری تاکید شده است.

آموزش دانشگاهی فرش با توجه به جایگاه فرش دستباف در ایران و جهان از نیازهایی بود که نهایتا سال 1374 با طرح و تصویب اولین برنامه درسی رسمی کارشناسی شروع شد و در سال 1389 تا مقطع کارشناسی ارشد توسعه یافت. یکی از نگرانی‌های ذینفعان فرش در خصوص ایجاد و توسعه فرش در دانشگاه‌ها دروندادهای این رشته شامل برنامه درسی، اساتید، دانشجویان و امکانات و منابع بوده و هست. این تحقیق با هدف ارزشیابی کیفیت دروندادهای کارشناسی ارشد فرش بر مبنای الگوی سیپ[1] به روش ترکیبی (کمی و کیفی) با ابزار پرسشنامه محقق ساخته و مصاحبه نیمه ساخت دار انجام شده است. جامعه آماری تحقیق در بخش کمی، دانشجویان، دانش‌آموختگان و استادان دانشگاه‌های مجری کارشناسی ارشد فرش بود که به روش نمونه گیری احتمالی طبقه بندی شده 264 نمونه انتخاب شد. در بخش کیفی از جامعه تحقیق شامل خبرگان فرش دستباف 46 نمونه به روش افزایشی انتخاب شد. تجزیه و تحلیل داده‌های کیفی به روش تحلیل مضمون و داده‌های کمی در سطح توصیفی و استنباطی و آزمون‌های آماری انجام شد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد دروندادهای کارشناسی ارشد فرش در سطح مطلوبی نیستند (کمتر از حد متوسط) و ضرورت بازنگری در بعد دروندادهای این مقطع بسیار احساس می‌شود. در بین متغیرهای درونداد متغیر امکانات در رتبه اول و متغیر استاد در رتبه چهارم قرار دارد. ارزشیابی و بازنگری مستمر برنامه درسی متناسب با تغییرات و نیازهای جامعه و دانشجویان، توجه به الگوهای نوین آموزشی مثل الگوی برنامه درسی معکوس در تدوین دروس، ارائه ممیزی‌ها در جذب دانشجو، تمدید و اعطا مجوز پذیرش دانشجو بر اساس حداقل استانداردهای آموزشی و پژوهشی، همراهی با دانشگاه‌های مجری برای جذب اعضای هیئت علمی متخصص با پایه فرش از جمله پیشنهاداتی است که بر روند کیفی سازی دروندادهای کارشناسی ارشد فرش موثر است.

[1] Context, Input, Process, Product