دوفصلنامه علمی گلجام

عشایر بختیاری گروهی از اجتماع محسوب می‌شوند که نوع زندگی‌شان بی‌تردید در گذر زمان دستخوش تغییرات گوناگون شده است، تغییراتی که ناگزیر ادامه خواهند داشت. دست‌بافت‌های آنان مجموعه‌ای از معدود دست‌ساخت‌های ایشان است که در طول سالیان متمادی باور‌ها، اعتقادات و آنچه را که نسل به نسل به آنها رسیده در خود جای داده است. تک‌تک تصاویر نقش بسته بر بافته‌ها به‌همراه شیوه‌های بافت به دختران بختیاری آموخته می‌شود و بر ملزومات زندگی آنان نقش می‌بندد. آنها با توجه به نیازهای‌شان و با مواد اولیه‌ای که در دسترس دارند، ضروری‌ترین و کاربردی‌ترین وسایل خود را می‌بافند و در سرتاسر زندگی همراه خود نگه می‌دارند. این مقاله از طریق روش تحقیق پژوهشی تاریخی و توصیفی نگاشته شده است و هدف اصلی آن علاوه بر معرفی تک‌تک بافته‌ها، معرفی و ریشه‌یابی اسطوره‌ای برخی از نقوش نمادین نیز هست. چرا که با توجه به گسترش دلالان بازار‌های صنایع دستی و نفوذ آنان در میان بختیاری‌ها، بیم آن می‌رود که نقوش مورد تقاضای بازار کم‌کم جای نقوش سینه به سینه آموخته شده را بگیرد و اثری از آنها باقی نگذارد و یا حتی نفوذ وسایل و ابزار معمول شهری، ضرورت تولید بافته‌ها و به تبع آن ثبت نقوش اصیل را در میان این قوم از بین ببرد.

نمکدان‌های عشایری از جمله آن دست‌بافته‌های عشایری هستند که در مقایسه با سایر منسوجات ایلیاتی مثل قالی، قالیچه، گلیم و... در سطح محدودتری شناخته شده‌اند. این محفظه‌های کاربردی عموماً در میان سایر دست‌بافته‌های ایلات مختلف کشورمان قابل مشاهده‌اند و به لحاظ ساختار و فرم، طرح و نقش، بافت، رنگ و تزئینات، مشخصات ویژه‌ای دارند که این امر لزوم شناخت آن‌ها را در کنار سایر تولیدات عشایری، با اهمیت جلوه می‌دهد. در این میان، ایل افشاری کرمان با داشتن سابقه‌ای طولانی در زمینه بافندگی، از جمله عشایری می‌باشد که دارای نمکدان‌های متنوع و قابل توجهی است. نمکدان‌های افشاری معمولاً به دست زنان ایل بافته می‌شوند و به لحاظ ظاهری و سایر مختصات بافندگی بیان‌گر ویژگی‌های افشار هستند، حتی با وجود این‌که تأثیر و تأثرات بارزی نیز در آن‌ها مشاهده می‌شود. بدین جهت در مقاله پیش رو سعی بر آن بوده تا با مطالعه ایل افشاری و سابقه بافندگی آن، و همچنین بررسی پیشینه تاریخی و اقلیمی و میزان تأثیرپذیری‌ بافته‌هایشان از سایر نواحی؛ به شناختی پیرامون تولیدات آنها-علی الخصوص نمکدان‌ها- دست یافت و میزان اصالت طرح‌ها و سایر متعلقات این دست‌بافته‌ها را تعیین نمود. جنبه‌های زیبایی‌شناختی ظاهری نمکدان‌ها نیز مورد بررسی و تحلیل واقع شده و در نهایت، نتایج حاصل در تطبیق با منسوجات سایر اقوام کوچ‌رو سنجیده شده است.