دوفصلنامه علمی گلجام

 آمونیاک، یک قلیای ضعیف است که از آن برای متورم کردن نخ پشمی پیش از مرحله رنگرزی استفاده می کنند. در این مطالعه، فرآیند آمونیاکی کردن پشم به وسیله درصدهای مختلف آمونیاک(۵،‌۱۰،۱۵،‌۲۰) توضیح داده شده و تاثیر آن بر رنگ پذیری نخ پشم با رنگزاهای طبیعی شامل روناس، پوست گردو،‌پوست انار،‌برگ مو،‌پوست پیاز سفید و پوست پیاز قرمزبررسی شده است. همچنین تاثیر شرایط متفاوت دما، زمان و غلظت آمونیاک در رنگ پذیری نخ پشمی مورد توجه قرار گرفته است. آزمایش های رنگ سنجی و اندازه گیری ثبات های نوری و شستشویی بر روی نمونه ها انجام شده و نتایج تغییرات رنگی با استفاده از انجام عملیات آمونیاکی در شرایط مختلف گزارش شده است.فهرست علایم hته رنگ، cخواص،‌aقرمزی و سبزی،b زردی و آبی،‌Lروشنایی.

 تابش اشعه فرابنفش (UV) روی پوست و کالای نساجی به عنوان عامل اصلی سرطان پوست و تخریب کالا شناخته شده است و کاهش اشعه UV محیط و عبور آن از منسوجات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اشعه UV به جهت انرژی زیاد فوتون‌های آن قادر به تخریب ساختار رنگزا و الیاف است که از عوامل اصلی رنگ پریدگی و پوسیدگی کالا در معرض نور خورشید است. برخی مواد با جذب اشعه UV و تبدیل آن به گرما مانع از تخریب کالا و آسیب رسیدن به بدن می‌شوند. در این مطالعه رنگزای طبیعی روناس به همراه دندانه‌های مختلف و دو نوع اسید آلی شامل اسید تانیک و اسید سیتریک برای رنگرزی کالای پشمی به‌کار برده شده‌اند. اثر اسید تانیک و روناس بر میزان انتقال اشعه UV از کالای پشمی ارزیابی شده است. همچنین اثر این رنگزای طبیعی بر میزان حفاظت از تخریب کالا در مقابل اشعه UV به‌وسیله تعیین خواص مکانیکی کالا اندازه‌گیری و مقایسه شده است. نتایج نشان دادند که اسید تانیک اثر مثبتی بر حفاظت در برابر UV دارد و به‌علاوه به افزایش استحکام نیز کمک می‌کند. از میان دندانه‌های مختلف، دندانه نیترات نقره و دندانه سولفات مس حفاظت در برابر UV را افزایش داده‌اند. در مجموع کاربرد دندانه نقره و رنگرزی با روناس به همراه اسید تانیک بهترین حفاظت در برابر UV را ایجاد کرده است. 

پژوهش حاضر مبنایی کاربردی برای استفاده از پسماند گل محمدی حاصل از گلاب‌گیری به‌عنوان رنگزا در رنگرزی طبیعی ارائه می‌دهد. پسماند گل محمدی ماده‌ای زائد است که هر ساله در پی عملیات گلاب‌گیری تولید می‌شود و هزینه‌ها و مشکلاتی از جمله انتقال و دفع برای گلاب‌گیران ایجاد می‌کند که سبب افزایش هزینه‌های تولیدی گلاب می‌شود. لذا در پی رفع مشکلات مذکور، پیشنهاد کاربرد مجدد این ماده به‌عنوان رنگزای طبیعی در رنگرزی نخ پشمی ارائه می‌گردد. با انجام این طرح علاوه بر کاهش هزینه‌های تولیدی گلاب و جلوگیری از آلودگی زیست‌محیطی، رنگزایی نوین با حداقل هزینه اقتصادی فراهم می‌شود. بدین سبب، کاربرد این ماده در رنگرزی مورد ارزیابی قرار گرفت و رنگرزی با این ماده به همراه دندانه‌های زاج سفید، سولفات مس، سولفات آهن، کلرور قلع و نمونه‌ای بدون دندانه به روش دندانه پیش از رنگرزی، با مقادیر متغیر دندانه و رنگزا انجام گرفت. پس از انجام رنگرزی، فام‌های رنگی حاصل شده با تعدادی از مواد رنگزای مرسوم مورد مقایسه قرار گرفت و مشخص شد که فام رنگی حاصل از رنگرزی پسماند گل محمدی از بیشترین شباهت به رنگزای پوست انار برخوردار است. با استحصال این نتیجه، فام رنگی دو ماده رنگزا به‌صورت میدانی و با بررسی دیدگاه فعالان عرصه تولید قالی و همچنین به‌صورت آزمایشگاهی با اندازه‌گیری ثبات نوری، شست‌و‌شویی و تعیین پارامتر‌های رنگی مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفت. پس از تجزیه و تحلیل نتایج به‌دست آمده و حصول مشابهت فام رنگی با رنگزای پوست انار، مشخص گردید که پسماند گل محمدی حاصل از گلاب‌گیری علاوه بر کاربرد به‌عنوان رنگزای نوین طبیعی در رنگرزی، در تولید قالی نیز قابل استفاده است.

برای افزایش گستره فام رنگی منسوجات، نیاز است تا رنگرزی با ترکیب دو یا چند ماده رنگزا انجام شود. اما پیش از انجام رنگرزی به صورت مخلوط باید قابلیت و یا عدم امکان ترکیب مواد رنگزا که با معیار درجه سازگاری مطرح می‌شود، مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به لزوم تولید فام رنگی متنوع در فرش دستباف و اهمیت سازگاری مواد رنگزا، این پژوهش به بررسی و مطالعه سازگاری مواد رنگزای طبیعی روناس، اسپرک، جاشیر و پوست گردو بر روی نخ پشمی می‌پردازد. بدین منظور ابتدا قابلیت رنگرزی هر یک از مواد رنگزا بر روی نخ پشمی بدون دندانه و دندانه شده با سولفات آلومینیوم به عنوان یکی از شیوه‌های رایج تخمین سازگاری اندازه‌گیری شد. نتایج محاسبه بدین شیوه نشان داد منحنی قابلیت رنگرزی سه ماده رنگزای روناس، اسپرک و جاشیر مشابه یکدیگر می‌باشد. در حالی که قابلیت رنگرزی نخ پشمی با ماده رنگزای پوست گردو در مقایسه با سه ماده رنگزای دیگر متفاوت است. بدین ترتیب تشابه قابلیت رنگرزی سه ماده رنگزای روناس، اسپرک و جاشیر نشان از سازگاری نسبی این مواد رنگزا دارد. در حالی که وجود تفاوت میان منحنی قابلیت رنگرزی پوست گردو بیان‌گر سازگاری پایین این ماده در ترکیب با روناس، اسپرک و جاشیر می‌باشد.
پس از محاسبه قابلیت رنگرزی هر یک از مواد رنگزا، نخ پشمی با ترکیب دو تایی چهار ماده رنگزا با سه نسبت متفاوت رنگرزی شد. سپس درجه سازگاری مواد رنگزا از طریق روابط محاسباتی رایج اندازه‌گیری شد. نتایج محاسبات نشان داد، رنگزای روناس، اسپرک و جاشیر در ترکیب با یکدیگر دارای درجه سازگاری خوب تا عالی می‌باشند. در حالی که ترکیب پوست گردو با هر یک از سه ماده رنگزای دیگر موجب بروز سازگاری پایین با درجه خیلی ضعیف تا ضعیف می‌شود. علاوه بر آن نتایج تحقیقات نشان داد دو عامل غلظت هر یک از مواد رنگزا در حمام مخلوط و استفاده از دندانه بر سازگاری تأثیر داشته و موجب تغییر درجه سازگاری مواد رنگزا می‌شود. به طور کلی نتایج این پژوهش نشان داد، مواد رنگزای روناس، اسپرک و جاشیر دارای سازگاری بالایی در مقایسه با یکدیگر می‌باشند و از قابلیت ترکیب در یک حمام برای رنگرزی نخ پشمی برخوردارند. در حالی که امکان ترکیب سه ماده رنگزای مذکور با پوست گردو به دلیل وجود درجه سازگاری ضعیف وجود ندارد. روش تحقیق این مقاله از نوع کاربردی بوده و شیوه جمع آوری اطلاعات آن کتابخانه‌ای و آزمایشگاهی می‌باشد.