دوفصلنامه علمی گلجام

نقش و رنگ فرش سیستان متاثر از شرایط اقلیمی،‌فرهنگی، تاریخی و همچنین بافت تصویری منطقه است. هنرمندان و بافندگان این نقوش،‌ با توجه به برداشتها،‌باورها، فرهنگ و قدمت تاریخی این دیار،‌نقشها و رنگهای خاصی را که حاوی مفاهیم آشکار و پنهان است،‌ بر روی بافت های خود به کار می گیرند. در این تحقیق پس از بررسی نقوش و رنگهای به کار رفته در فرش این منطقه،‌ به عواملی خواهیم پرداخت که در شکل گیری و شیوه بروز آن موثر بوده اند. این پدیده های تصویری معانی و مفاهیم متقاوتی دارند و تاثیر الهامات طبیعی در آنها،‌ گاه به چنان شکلی از انتزاع نائل می شود که به سختی می توان معادلی برای آن در پدیده های پیرامون باز شناخت. کیفیات و ارزشهای بصری در رنگ و نقش قالی سیستان متنوع و وسیع بوده و یکی از مهمترین آنها،‌ارزش وحدت در کثرت است که در فرش سیستان بیشتر در دو عنصر رنگ و نقش متجلی می شود. با توجه به گذشته تاریخی و حماسی مردم سیستان و نوع باورها و فرهنگ حاکم در این منطقه،‌ همچنین طبیعت ویژه این دیار،‌نقش و رنگی که در بافته های و دیگر هنرهای این سامان به کار می رود،‌نوعی نماد پردازی و تداعی وقایعی هستند که در واقع حلقه اتصال میان جهان معقول خودآگاهی و جهان غریزه اند و بافندگان به این طریق به نمادین کردن عناصر طبیعی و آرمان های خود به صورت نقش و رنگ می پردازند.

قالی سیستان یکی از اصیل‌ترین هنرهای بومی منطقه است که با روح و جسم مردم این سامان پیوندی تنگاتنگ دارد. از آنجا ‌که این هنر اصیل در سال‌های اخیر کمتر مورد توجه و مطالعه متخصصان و محققان ذیربط قرار گرفته، روز به روز تغییراتی در طرح، نقش و رنگ آن ایجاد شده و بیم آن میرود تا نقش‌مایههای به‌کار رفته در قالی‌های اصیل سیستان به فراموشی سپرده شوند. بنابراین برای حفظ و احیاء نقوش این میراث ارزشمند فرهنگی و هنری لازم است تا نقوش اصیل قالی سیستان شناسایی شده و در تهیه نقشه‌های جدید و با اصالت مورد استفاده قرار گیرند. در این پژوهش سعی نگارندگان بر آن ‌است تا با بررسی نقوش به‌کار رفته در قالی‌های سیستان به شیوه پیمایشی و کتابخانه‌ای و تطبیق آنها با نقوش سفال‌های نخودیِ شهر سوخته، بر اصالت نقشه قالی‌های سیستانی و قدمت آن‌ها مهر تأیید نهاده و با پیوند دادن قالی سیستان با گذشته افتخار‌آمیزش راه را برای تهیه نقشه‌های اصیل قالی سیستان هموار سازند. نتایج تحقیق حاضر همچنین بر این حقیقت گواهی می‌دهند که نقوش قالی‌های اصیل سیستان به‌ویژه نقش‌مایه‌های هندسی، ریشه در فرهنگ بومی منطقه داشته و نقش‌مایه‌های حیوانی و گیاهی نیز عمدتاً از اقلیم و محیط طبیعی منطقه الهام گرفته‌اند.

سجاده یکی از دست‌بافته‌هایی است که از دیرباز تاکنون در استان سیستان و بلوچستان رایج بوده و علاوه بر زیبایی بصری، دارای معانی عمیق معنوی نیز هست و توجه پژوهشگران، به‌ویژه کارشناسان بومی این استان را در دو دهه اخیر به خود جلب کرده است. به‌منظور بررسی سجاده‌ها، ابتدا با اشاره به اعتقادات و باورهای اصیل مردم در نقوش شاخص به‌کار رفته در سجاده‌ها، آن‌ها را به گروه‌های اقتباسی، نیمه-اقتباسی، بومی و اصیل، جدید و ذهنی تقسیم کرده‌ایم. رایج‌ترین و زیباترین این نمونه‌ها طرح‌های بومی بوده که شامل سجاده‌های محرابی، قابی یا رضوان، گنبدی-گلدسته‌ای و قالیچه نمازی است. سؤالاتی که در این پژوهش مطرح گردیده بدین‌قرار است: (۱) ساختار کلی سجاده‌های قالیچه‌ای سیستان و بلوچستان چگونه است؟ و (۲) مهمترین طرح‌ها و نقوش سجاده‌های سیستان و بلوچستان که باعث ماندگاری آن‌ها شده است، کدام‌اند؟ نقش و رنگ به‌کار رفته در سجاده‌های قالیچه‌ای سیستان و بلوچستان متأثر از طبیعت، خواسته‌های مردم و فرهنگ حاکم بر منطقه است. به‌طور کلی ساختار و نقوش سجاده‌ها در اکثر مناطق به‌هم نزدیک است و این دست‌بافته‌ها دارای ریشه‌های تصویری و مفهومی یکسان‌اند که بخش اعظم نقوش این سجاده‌ها به‌صورت هندسی است. ویژگی‌ها و مشخصه‌های بافت بومی و مواد اولیه رایج در استان نیز در این مقاله مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. روش تحقیق، تحلیلی و توصیفی است و استخراج اطلاعات، علاوه بر مطالعات اسنادی که با رجوع به منابع مکتوب و غیر‌مکتوب صورت می‌پذیرد، حاصل مشاهدات، مطالعات و بررسی‌های میدانی[۱] است. تجزیه، تحلیل و تطبیق داده‌ها و تصاویر، معیاری برای شناسایی سجاده‌ها و دست‌بافته‌های استان بوده و به احیاء و حفظ هنر بومی این منطقه کمک شایانی می‌نماید. 

فرش دستباف سیستان میراث برجای‌مانده از فرهنگ و سنت ایرانی اصیل که در حال حاضر رو به افول و فراموشی است. کاهش فروش این فرش موجب کاهش تولید این فرش شده است. هدف این پژوهش بررسی وضعیت فرایند بازاریابی بر اساس مدل 7P (محصول، قیمت، جایگاه، ترفیع، کارکنان، فرایند، شواهد فیزیکی)، در صنعت فرش دستباف سیستان می‌باشد. پژوهش فوق از نوع پژوهش توصیفی- پیمایشی، همچنین روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای و حجم نمونه 81 نفر می‌باشد. روایی پرسشنامه محقق ساخته بر اساس نظریه اساتید و خبرگان صنعت و آزمون‌های پایایی همچون الفای کرونباخ و پایایی ترکیبی محاسبه گردیده است. داده‌های جمع‌آوری‌شده با استفاده از روش‌های حداقل مربعات جزئی (PLS) و معادلات ساختاری مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت که نتایج آن نشان‌دهنده معنادار بودن 6 مؤلفه به‌جز مؤلفه جایگاه می‌باشد. نتایج مقایسات زوجی مؤلفه‌های 7P از طریق روش Ahp به‌دست‌آمده است. نتایج به‌دست‌آمده از روش AHP به ترتیب مؤثرترین مؤلفه‌های 7P در صنعت فرش دستباف سیستان مؤلفه محصول با وزن 0.331، مؤلفه افراد با وزن 0.322، مولفه قیمت با وزن 0.097، مولفه ترفیع با وزن 0.092، مولفه فرآیندها با وزن 0.041 و درنهایت مولفه محیط با وزن 0.028 می‌باشند.