دوفصلنامه علمی گلجام

غشاهای جدید نانو فیلتراسیون به شکل الیاف تو خالی به وسیله روش فتوپلیمریزاسیون تهیه گردید. پارااستایرن سولفونات سدیم به عنوان مونو مر وینیلی برای اصلاح غشاهای اولترافیلتراسیون از جنس پلی سولفون مورد استفاده قرار گرفت. غشاهای اصلاح شده جهت فیلتراسیون محلولهای رنگین سه رنگینه مختلف اسیدی،‌راکتیو و مستقیم(مناسب جهت رنگرزی خامه فرش دستباف و نخ چله قالی) به منظور بازیابی و استفاده مجدد از رنگینه ها و آب به کار گرفته شد. اثر پارامترهای مختلف چون فشار، الکترولیت، زمان و نوع رنگینه روی میزان احتباس رنگینه و دبی جریان خروجی از غشا نیز ارزیابی گردید. نتایج نشان داد که علاوه بر کارکرد موثر رنگبری، مشکل مسدود شدن روزنه های غشاهای جدید بر خلاف اکثر غشاهای تجاری از جنس پلی آمید هستند، به مقدار زیادی محدود گردیده است.

صنعت فرش دستباف که از دیرباز در این مرز و بوم رواج داشته است، در ایجاد اشتغال و کسب درآمد ارزی جایگاه مهمی دارد. همچنین این هنر در نقاط فراوانی از دنیار با هنر ایرانی شناخته شده است. یکی از برنامه های بنیادی و جامع که می تواند ضامن بقا، گسترش و رونق این صنعت باشد، آموزش عالی است. در سال ۱۳۷۵ آموزش عالی کشورمان رشته فرش را تاسیس کرد. بخشی از ظرفیت در مقطع کارشناسی از طریق آزمون سراسری،‌ بخشی در مقطع کاردانی از طریق دانشگاه جامع علمی- کاربردی و بخشی در مقطع کاردانی از طریق دانشگاه آزاد اسلامی تامین و ارائه می گردد. در این تحقیق تلاش بر این است که با مطالعه انگیزه دانشجویان مقطع کاردانی دانشگاه جامع علمی- کاربردی (مرکزآموزش عالی سازمان جهاد کشاورزی فارس) ورودی سال ۸۱و ۸۲ عوال موثر بر انتخاب رشته فرش شناسایی شود. نتایج این تحقیق نشان می دهد که قویترین عامل موثر بر انتخاب رشته خصوصیات فردی(علایق،‌گرایشها،‌تجربیات) و پس از آن عوامل اجتماعی و خانوادگی(ارزش های اجتماعی و محیط و فضای زندگی) و سپس عوامل اقتصادی و افق آینده(کسب درآمد و اشتغال) است.

زیبایی فرش ایرانی یکی از عواملی است که باعث ماندگاری آن در جهان هنر شده است. شناخت بنیان چنین زیباییهایی، ارزیابی از فرش را همواره کرده و برای این ارزیابی،‌ معیارهای مناسبی به دست می دهد. همچنین شناخت و به کارگیری عوامل تاثیر گذار بر مرغوبیت و زیبایی فرش ایرانی،‌به جاودانگی آن کمک خواهد کرد. از این رو لازم است مجموعه عناصر و عواملی را که باعث زیبایی فرش ایران می شود. شناخت و برحسب اولویت،‌طبقه بندی، تعریف و معرفی کرد. هدف از این مقاله،‌شناخت عوامل تعیین کننده زیبایی در فرش دستباف ایران،‌و ارتباط عوامل مذکور با ارزشهای فرهنگی و هنری جامعه در جهت ارتقای استقبال مردم از فرش ایران بر مبنای زیباییهای آن است. سوال اصلی این تحقیق عبارت است از اینکه «آیا فرش دستباف ایران مبانی زیبایی شناسی دارد و این مبانی چگونه تبیین و تعریف می شود.» در نتیجه گیری مقاله ضمن صحه گذاشتن برسوال اول،‌این نکته را در می یابیم که زیبایی در فرش ایران قابل تقسیم بندی به دو دسته ظاهری و باطنی بوده و زیبایی ظاهری نیز خود به دو قسمت درونی و بیرونی تقسیم می گردد. طرح،‌ رنگ و ابعاد از جمله زیباییهای ظاهری و بیرونی فرش دستباف است.

فرش دستباف از عمده اقلام صادراتی غیر نفتی کشور بودن که اشتغال وسیعی ایجاد کرده و ارتزاق حدود هشت الی نه میلیون نفر را به طور مستقیم و یا غیر مستقیم تحت پوشش قرار می دهد. صادرات فرش دستباف ایران در سالهای اخیر سیر نزولی داشته است. این مسیر نزولی تهدیدی جدی برای بیکاری جمعیت کثیری از هموطنان است. یکی از دلایل مهم این امر، کاهش ارزش افزوده فرش است. در این تحقیق استانهای همدان و فارس (فرشهای معمولی باف) و استان اصفهان(فرش ریزباف) مورد بررسی قرار گرفت. فرشهای مورد بررسی در این تحقیق در استان همدان روستایی باف استان فارس کشکولی باف و استان اصهان یک زرع و نیم است. انتخاب این فرشها با نظر کارشناسان خبره و با توجه به فراوانی آن نوع فرش در استانهای مذکور بود. اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق را از طریق پرسش نامه جمع آوری کردیم. تعداد نمونه هر یک از استانها در سطح ۹۵ درصد معین گردید. سپس با استفاده از نمونه گیری کاملا تصادفی،‌نمونه ها را انتخاب نمودیم. پس از جمع آوری اطلاعات مربوط به هزینه های تولید،‌هزینه ها را به دو دسته مستقیم و غیر مستقیم کردیم. هزینه های مستقیم شامل مواد اولیه و دستمزد مستقیم و غیر مستقیم تقسیم کردیم. هزینه های مستقیم شامل مواد اولیه و دستمزد مستقیم( که جزء هزینه های مستقم تولید هستند) و هزینه های غیر مستقیم(سربار) شامل برق،‌آب ،‌اجاره ، سرمایه و ... هستند. پس از تعیین میانگین قیمت فروش فرش نیز محاسبه گردید. سپس در دو شرایط خویش فرمایی و کارفرمایی ارزش افزوده محاسبه شد و نوع مدیریت تولید براساس ارزش افزوده بالاتر تعیین گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که ارزش افزوده در شرایط خویش فرمایی و کارفرمایی در استان همدان فرش روستایی باف برابر با ۳۷۷۲۶ و ۱۴۰۷۰۷ و استان اصفهان یک زرع و نیم برابر بیا ۸۲۰۵۰و ۱۶۱۵۰۸ و استان فارس عشایر باف کشکولی به ازای یک متر برابر با ۴۱۷۷ و ۲۸۱۳۸ هستند.

خصوصیات ویژه الیاف پشم گوسفندان بومی ایرانی (مانند بازگشت پذیری مناسب) در مقایسه با پشم گوسفندان مرینوس سبب استفاده انحصاری آنها در فرش دستباف شده است. بهبود خواص فیزیکی الیاف پشم مانند ایجاد تغییرات سطحی با تغییر در فلسها،‌ افزایش جلا و سفیدی الیاف و یکنواخت تر کردن سطح کیفیت فرش دستباف را بهتر می کند. در این تحقیق،‌اثر آنزیم پروتئاز را روی الیاف پشم ایرانی بررسی کرده و غلظت و زمان مناسب عملیات آنزیمی برای به دست آوردن تغییرات مطلوب را مشخص نموده ایم. نتایج نشان می دهند که افزایش غلظت آنزیم سبب افزایش درصد کاهش وزن نمونه ها و کاهش استحکام و درصد ازدیاد طول نسبی شده است. افزایش زمان عملیات آنزیمی نیز موجب افزایش سفیدی و درخشندگی نمونه ها و میزان زاویه خمش می شود. همچنین در این تحقیق به تغییرات مطلوب ایجاد شده در الیاف از جمله افزایش سفیدی،‌ انعطاف پذیری و ظرافت و همچنین اثرهای دیگر مانند کاهش وزن،‌کاهش استحکام و ازدیاد طول نیز اشاره کرده ایم. 

با بررسی استانداردهای موجود جهت اندازه گیری خواص فرش، مشخص شد که در طی عملکرد پیشنهادی آن ها، به رفتار فرش تحت بارگذاری در حالت دینامیک و لحظه به لحظه توجه نمی شود بلکه رفتار فرش پس از بارگذاری بررسی می گردد. جهت بررسی رفتار دینامیکی فرش تحت بارگذاری از دستگاه اینسترون استفاده شد. با اضافه کردن تجهیزاتی به این دستگاه، صحت کار آن با بارگذاری روی مواد مختلف مشخص گردید. پس از بافت نمونه هایی از فرش دستباف با رج شماری های سی، چهل، پنجاه، شصت و هفتاد با خصوصیات معین، بارگذاری روی نمونه ها صورت گرفت و مشخصه های منحنی های «مقاومت فشاری در طی زمان» به دست آمده، تجزیه و تحلیل شده و به نحو مقتضی با خصوصیات ساختمانی و فیزیکی فرش های دستباف و مواد اولیه مصرف شده در آن ها مربوط گردید. با محاسبه ضرایب همبستگی پیرسون، همبستگی های خطی بررسی و تجزیه و تحلیل شد. همچنین با استفاده از منحنی های بارگذاری روی مواد مختلف و مقایسه آن ها با منحنی های بارگذاری فرش دستباف، شباهت ها و تفاوت ها مشخص گردید و مقادیری جهت دست یافتن به مطلوبیت فرش پیشنهاد گردید. برخی از نتایج بدین شرح است: با افزایش تراکم فرش، میزان کاهش ضخامت بر اثر بارگذاری، میزان برگشت پذیری پرز فرش پس از بارگذاری، کار انجام گرفته روی فرش تا رسیدن به حالت فشردگی و همچنین کار پس داده شده توسط فرش کاهش می یابد، در حالی که با افزایش ضخامت فرش، برگشت پذیری فرش و کار انجام شده طی بارگذاری افزایش می یابد.

یکی از دغدغه‌های اساسی کشورهای دنیا به‌خصوص کشورهای در حال توسعه، فرآیند رو به گسترش جهانی‌شدن و چگونگی رویارویی با این فرآیند است. جهانی‌شدن فرآیندی نیست که در تمام کشورها به‌طور یکسانی تجربه شود، بلکه کشورهایی می‌توانند از آن بهره بیشتری ببرند و از فرصت‌های ایجاد شده به وسیله آن حداکثر بهره‌برداری را داشته باشند که شناخت درستی نسبت به همه جوانب آن پیدا کرده باشند و در نتیجه خود را برای رقابت هر چه بهتر در سطح بین‌المللی آماده سازند. شناخت مزیت‌های نسبی و رقابتی در بخش‌های مختلف اقتصاد کشور می‌تواند گام مهمی برای افزایش رقابت‌پذیری باشد. یکی از صنایع مهمی که بدین منظور باید مورد مطالعه قرار گیرد صنعت فرش دستباف است. به همین دلیل این مقاله بر آن است تا با استفاده از روش علمی ماتریس تحلیل سیاست PAM[۱] چارچوبی را فراهم نماید تا شاخص‌هایی را که در بحث از آزاد‌سازی و صنعت فرش دستباف ایران دخیل است، به‌طور همزمان محاسبه و تحلیل نماید. با توجه به ویژگی‌های ساختاری و تنوع و تخصص‌های منطقه‌ای گوناگون در خصوص شیوه بافت، طرح و نقشه و رنگ‌آمیزی فرش‌های ایران، استان قم ‌‌‌به‌عنوان یکی از عمده‌ترین مراکز تولید فرش دستباف در ایران جهت مطالعه حاضر انتخاب شده است. این استان با توجه به پیشینه و خصوصیات ظاهری و ویژگی‌های منحصر به فرد بافت خود، در حال حاضر فرش دستباف ۶۵ رج چله ابریشمی گل ابریشم کرک را ‌‌‌به‌عنوان فرش برتر تولیدی - صادراتی خود معرفی نموده است. لذا ما در این تحقیق برای ارزیابی اثرات آزاد‌سازی تجاری بر صنعت فرش دستباف از داده‌ها و اطلاعات مربوط به این نوع فرش در سال ۱۳۸۵ استفاده نمودیم. نتایج حاصل از این مطالعه حاکی از آن است که شاخص توان رقابت صادراتی برابر با ۹۳/۰ است، که نشان می‌دهد فرش دستباف ۶۵ رج ابریشمی استان قم در شرایط فعلی در بازارهای جهانی دارای توان رقابت است. همچنین شاخص مزیت نسبی بر اساس هزینه واحد، که همان مزیت رقابتی واقعی در شرایط رقابت آزاد (شرایط بعد از پیوستن ایران به WTO) است، برابر با ۸۴/۰ بوده و این امر نشان می‌دهد که استان قم در تولید فرش مذکور دارای مزیت نسبی است. 

 استفاده از تصاویر سی‌تی‌اسکن اشعه X علاوه بر کاربردهای تشخیصی پزشکی، روز به روز کاربردهای جدیدتر و گسترده‌تری می‌یابد و در این میان استفاده از اشعه X میکروفوکوس که دارای کانون بسیار کوچکی در حد میکرومتر است، به‌عنوان منبع تولید اشعه X جایگاه ویژه ای دارد و این به علت ویژگی‌های خاص آن است که می‌تواند تصاویری با وضوح (رزلوشن) و تضاد (کنتراست) بالا از اجسام نرم دارای ضریب ترقیق پایین تولید کند. از آنجا که در فرش دستباف انواع مختلفی از ساختار‌های غیر اصیل ممکن است به‌کار رود که موجب افت کیفیت فرش می‌گردد و تشخیص اصالت این ساختار‌ها نیز به‌صورت بصری امکان‌پذیر نیست، در تحقیق حاضر به تشخیص ساختمان داخلی فرش دستباف به کمک تصاویر سی‌تی‌اسکن حاصل از میکروفوکوس پرداخته شده است. این تصاویر که با تبدیل رادون معکوس به دست آمده‌اند، به خوبی قادر هستند ساختار داخلی ریزباف‌ترین فرش دستباف را در حد کوچک‌ترین اجزاء آن نشان دهند و می‌توانند ابزار قدرتمندی جهت تشخیص اصالت، بررسی ساختار داخلی فرش، تأثیر عامل‌های مختلف بر آن و بسیاری کاربردهایی دیگری باشند که نیازمند بررسی دقیق ساختار داخلی فرش دستباف هستند. 

 این تحقیق با هدف بررسی وضعیت نظام تولید[۲] و توزیع[۳] فرش دستباف[۴] مبتنی بر زنجیره تأمین ارزش[۵]، تلاش می‌کند تا اولاً نوع سیستم تولید و توزیع فعلی فرش دستباف را مشخص نماید و ثانیاً براساس نظر خبرگان و کارشناسان فرش دستباف به بررسی امکان‌پذیری تبدیل نظام فشاری[۶] به نظام کششی[۷] بپردازد. جهت دستیابی به این امر از روش تحقیق توصیفی شاخه پیمایشی و تبیینی استفاده شده است. جامعه آماری این مطالعه را خبرگان و کارشناسان آگاه به نظام تولید و توزیع فرش دستباف تشکیل می‌دهند و بر اساس شناختی که مرکز ملی فرش ایران از این افراد دارد، تعداد ۵۵ نفر به‌عنوان نمونه آماری انتخاب گردیدند. جهت جمع‌آوری اطلاعات از ابزار پرسش‌نامه استفاده شده است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می‌دهد که وضعیت فعلی نظام تولید و توزیع فرش دستباف ایران مبتنی بر نظام فشاری است. بدین معنی که هم در تولید و هم در توزیع این محصول کمتر به نظر و سلیقه مشتری توجه می‌شود و فعالان فرش دستباف ایران به عرضه فرش دستباف خود در بازارهای هدف می‌پردازند، به این امید که مشتری با ملاحظه فرش و هنر آنها تشویق به خرید گردد. اما در بسیاری از موارد این مهم کارساز واقع نمی‌شود و رقبای ایران در بازارهای هدف با درک این وضعیت به تولید و توزیع فرش‌های مورد دلخواه مشتریان هدف از نظر رنگ، شکل، اندازه، طرح و نقشه می‌پردازند. همچنین نتایج حاصل از این مطالعه نشان می‌دهد با برنامه‌ریزی و آگاه‌سازی فعالان فرش دستباف امکان تبدیل نظام تولید و توزیع مبتنی بر فشاری به کششی وجود دارد.

در عرصه فرش دستباف ایران، مناطقی گوناگون با دیرینه‌ای متفاوت وجود دارند که برخی از آنها همچنان ناشناخته باقی مانده یا به فراموشی سپرده شده‌اند. یکی از این موارد منطقه باستانی «ایج» و فرش هور شریعتمدار است که در زمانی نه چندان دور، از شاهکارهای بی‌نظیر فرش‌بافی فارس محسوب می‌شد. بی‌تردید از جمله پژوهش‌های ضروری در پهنه فرش دستباف، بیرون کشیدن و آشکار نمودن چنین گنجینه‌های فرهنگی از زیر غبار‌ها و ناپیدا‌های روزگار است. پژوهش حاضر با هدف معرفی این هویت پنهان با همه ویژگی‌هایش و از جمله خصوصیات طرح و مفاهیم نهفته در آرایه‌های نمادین آن صورت پذیرفته است و با استفاده از مطالعه میدانی و کتابخانه‌ای تلاش کرده توانمندی‌های هنرمندان خلاق و بافندگان گمنام این فرش خاص را در معرض مطالعه پژوهشگران و علاقه‌مندان فرش این مرز و بوم قرار دهد. ناگفته‌های آشکار شده در این جستار، می‌تواند به افزایش داده‌های مورد نیاز در برنامه‌ریزی‌ها و پژوهش‌های کاربردی فرش ایران مساعدت نماید. همچنین این تحقیق اصیل، از امحاء اطلاعات فرش مورد نظر پیشگیری نموده و زمینه‌های احیاء و رونق دوباره آن را در منطقه ایج و استهبان فارس فراهم می‌کند.

 فرش مهمترین کالای صادرات غیر‌نفتی کشور است که طی چهار دهه گذشته، بیش از ۲۵ درصد ارزش صادرات غیر‌نفتی را به‌خود اختصاص داده و صادرات کشور از این کالا تأثیر چشمگیری پذیرفته است. بر این اساس، هدف این تحقیق بررسی عملکرد صادراتی فرش دستباف ایران و شناسایی بازارهای هدف و موانع حضور در آنهاست. بدین منظور ابتدا مزیت نسبی فرش دستباف ایران با استفاده از شاخص‌های RCA ، RSCA و طی سال‌های ۲۰۰۰-۲۰۰۵ میلادی محاسبه شد، در ادامه جهت انتخاب مناسب‌ترین بازارهای بالقوه صادراتی ابتدا کشورهای وارد‌کننده فرش شناسایی و سپس با به‌کارگیری روش تاکسونومی عددی(Taxonomy) این بازارها اولویت‌بندی شدند. نتایج مطالعه نشان داد که کشور ایران در صادرات فرش دارای مزیت نسبی صادراتی است، اما روند نزولی مزیت نسبی فرش دستباف طی سال‌های مورد مطالعه حاکی از تضعیف موقعیت رقابتی این کالا در سطح جهان است. به عبارت دیگر نزولی بودن شاخص مزیت نسبی فرش دستباف حرکت کشور به سمت از دست دادن تخصص در صادرات فرش را نشان می‌دهد. همچنین نتایج اولویت‌بندی بازارهای هدف نشان داد به ترتیب کشورهای آمریکا، امارات، ژاپن و آلمان عمده‌ترین بازارهای صادرات فرش دستباف ایران هستند.

این مقاله ‌درصدد تعیین میزان بلوغ تجارت الکترونیک (میزان استفاده از ابزارهای الکترونیکی‌ در فعالیت‌های سازمان‌ها) در زمینه صادرات فرش دستباف[۱] ایران است تا بتوان از آن به‌عنوان پایه‌ای برای شناخت وضعیت کنونی و در نتیجه ارائه ‌راهکار‌هایی برای ارتقاء سطح بلوغ الکترونیکی[۲] (رسیدن به مراحل بالاتر از بلوغ تجارت الکترونیک) سازمان‌های پشتیبانی‌کننده از صادرات، شرکت‌های صادر‌کننده و سازمان متولی فرش دستباف بهره گرفت. برای نیل به این منظور از‌ مدل سیستماتیک بلوغ فرایند صادرات[۳] کالا - که دارای دیدگاه سیستمی بوده و دربر‌گیرنده هر دو بعد سازمانی و کار‌بردی است - استفاده شده است. مؤلفه‌های‌ آن‌ با استفاده از پرسشنامه طراحی شده (طیف لیکرت) از طریق‌ میانگین فرضی (۳=µ) و درصد پاسخ‌های داده‌شده به هر گزینه‌ توسط نرم‌افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل ‌قرار گرفتند و رد یا عدم تأیید آنها نیز با استفاده از آزمون T و ANOVA صورت پذیرفت و از آنجا که در مدل بلوغ دو‌بعدی[۴]، میزان سطح بلوغ الکترونیکی صادرات برابر است با سازمان‌هایی (شرکت‌ها) که کمترین میزان بلوغ را دارند، لذا با بررسی نتایج مشخص شد که شرکت‌های صادر‌کننده فرش دستباف با قرار گرفتن در مرحله اول، پایین‌ترین مرحله را به خود اختصاص داده‌اند. بنابراین بلوغ صادرات در مرحله اول تعیین می‌شود. این درحالی‌است که سازمان‌های پشتیبانی‌کننده و سازمان متولی فرش دستباف در مرحله چهارم بلوغ الکترونیکی قرار گرفته‌اند.

هدف اصلی این مطالعه ارزیابی نظام‌های تولیدی موجود در فرش دست‌باف، یعنی نظام کار‌فرمایی، خویش‌فرمایی و مشارکتی است. برای این منظور، در این مطالعه از شاخص‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی و کیفی در چارچوب تکنیک‌های چند‌معیاری (تاکسونومی و دلفی) استفاده شد. نتایج حاصل حاکی از آن است که در آذربایجان شرقی به‌ترتیب نظام کار‌فرمایی در مقیاس واحدهای بزرگ تولیدی (در واقع به‌نام نظام مشارکتی و دارای فعالیت کار‌فرمایی) و نظام کار‌فرمایی، از نظر عملکرد کلی دارای رتبه اول و نتیجتاً به‌عنوان مناسب‌ترین نظام تولیدی در صنعت فرش دست‌باف است.

قوم‌باستان‌شناسی یکی از راهبرد‌هایی است که به باستان‌شناسان برای بازسازی رفتارهای گذشته اعم از رفتارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و غیره یاری می‌رساند. شاید این‌گونه بتوان بیان کرد که مهم‌ترین هدف قوم‌باستان‌شناسی درک گذشته از طریق مشاهده جوامع سنتی امروز است. به‌عبارتی باستان‌شناسان سعی می‌کنند با یاری گرفتن از این راهبرد میان گذشته که ایستا است و حال که پویا[۱]، پلی ایجاد کنند و از طریق آن اقدام به بازسازی گذشته نمایند. البته باستان‌شناسان از این طریق قادر خواهند بود تا تصویری روشن از گذشته هنرهای سنتی جوامع امروز نیز ارائه دهند. شاید درک و فهم بهتر گذشته این هنرها به محققان این امکان را بدهد تا با پیشنهاد راهکارهای علمی و اقدامات مناسب و درخور راه حفظ سنت‌ها را نشان دهند. فرش دست‌باف که در جغرافیای فرهنگی ایران زمین رشد کرده از جمله هنر‌هایی است که در عین دارا بودن ویژگی اصالت و نوآوری، ریشه در هنرهای کهن این سرزمین دارد. هدف این مقاله این است که (۱) با ارائه راهکارهای علمی مناسب، چگونگی درک پیشینه نقوش موجود بر روی فرش دست‌باف این سرزمین را مطالعه کند و (۲) به درک بهتری از چرایی و چگونگی رفتارهای گذشته انسانی برسد. در واقع مقاله حاضر با یاری گرفتن از راهبرد قوم‌باستان‌شناسی پیشنهاد‌هایی را در جهت بهره‌گیری مناسب از رفتارهای گذشته مردم این سرزمین ارائه خواهد داد تا محققان فعال در حوزه فرش دست‌باف ضمن آگاهی از ریشه این هنر سنتی و آگاهی از نقاط قوت و ضعف موجود در زمینه این هنر، با اطلاعاتی بیشتر قادر به حمایت بهتری از این هنر ریشه‌دار گردند.

شناسایی استراتژی‌های مناسب در یک محیط رقابتی، به یک کسب و کار کمک می‌کند تا با یافتن راه درست به موفقیت دست پیدا کند. در این مقاله اثرات استراتژی‌های رقابتی مایکل پورتر شامل تمایز، تمرکز و رهبری هزینه بر گسترش بازار داخلی فرش دستباف سنجیده شده است و روش انجام این پژوهش، توصیفی و از شاخه پیمایشی می‌باشد. برای انجام این پژوهش، پرسش‌نامه‌ای طراحی و پس از اعتبارسنجی، میان دو گروه آماری شامل کارشناسان مرکز ملی فرش ایران و فروشندگان فرش دستباف شهر تهران که بیش از ده سال سابقه دارند، توزیع گردید. نتایج حاکی از آن است که هر سه استراتژی رقابتی می‌تواند موجب گسترش بازار داخلی صنعت فرش دستباف شود، ولی نتایج تأثیر هم‌زمان این سه استراتژی روی گسترش بازار برای دو گروه آماری کاملاً متفاوت است. از دیدگاه کارشناسان، رهبری هزینه بیشترین سهم را در گسترش بازار دارد و دو استراتژی دیگر سهم بسیار کمی را در گسترش بازار داخلی صنعت فرش دستباف خواهند داشت، ولی از دیدگاه فروشندگان، دو استراتژی تمرکز و تمایز به ترتیب بیشترین تأثیر را در گسترش بازار داخلی فرش دستباف دارند و استراتژی رهبری هزینه معنادار نمی‌باشد. علی‌رغم تأیید فرضیه‌های پژوهش، تحلیل‌های آماری در مورد این دو گروه حاکی از شکاف عمیق میان دیدگاه فروشندگان فرش دستباف شهر تهران و کارشناسان مرکز ملی فرش ایران می‌باشد.

 اگر حین عملیات انبارداری، نگهداری یا مصرف بر فرش دستباف فشار وارد شود؛ فرش ابتدا با یک کاهش ضخامت آنی مواجه شده و سپس با ادامه فشار، کاهش ضخامتش به آرامی شدت می‌یابد که بخشی از این کاهش ضخامت برگشت‌پذیر نمی‌باشد. این کاهش ضخامتِ وابسته به زمان، خزش نامیده می‌شود و متأثر از پارامترهایی چون دما و رطوبت بوده و می‌تواند در صورت عدم توجه عیوبی همچون شکستگی، ترکیدگی، کیسی، کوبیدگی و خط افتادگی را در فرش دستباف به وجود آورد. در نتیجه با شناسایی مدل خزشی فرش دستباف می‌توان رفتار آن را در زمانی که تحت فشار قرار می‌گیرد، پیش‌بینی کرده، از صدمات وارده بر قالی کاست و آثار ناشی از خزش را در فرش کاهش داد. در این تحقیق برای تعیین رفتار خزش فشاری فرش دستباف تاخورده، نمونه آزمایشی فرش به صورت تاخورده و زیر بار ۱۷۰ کیلوگرمی برای ۴۸ ساعت قرار گرفت و به صورت on – line میزان کرنش فشاری در آن‌ها و با شرایط دما و رطوبت مختلف محاسبه گردید. سپس بر روی داده‌های به دست آمده، مدل‌های آماری مختلفی برازش گردید و مشخص شد که تعمیم مدل خزشیVoight – Kelvin با در نظر گرفتن پارامترهای رطوبت و دما بهترین معادله جهت رفتار خزشی فرش دستباف تاخورده است. آنالیز واریانس داده‌های حاصل از اندازه‌گیری کرنش فشاری نیز مشخص کرد که سطوح مختلف دما و رطوبت اختلاف معنی‌داری با یکدیگر دارند و این به معنی تأثیر مستقیم رطوبت و دما در معادله خزش می‌باشد؛ با این حال تأثیر رطوبت و دما در مقایسه با زمان بسیار ناچیز می‌باشد. در این تحقیق هم‌چنین مدول یانگ، ثابت خزش و ضریب ویسکوزیتی فرش دستباف تاخورده محاسبه و ارائه گردید.

 برای شناخت کاربردی نمودها و نگاره‌های خورشید و مهر؛ بررسی آن‌ها در زمینه تداوم و دگرگشتی‌شان و آیین‌ها و اساطیر مرتبط، در تمامی حیطه‌های فرهنگی ایران در ادوار پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی و به ویژه در هنر سنتی فرش، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر می‌باشد. با تغییر آیین ماه‌پرستی به آیین پرستش خورشید، عناصر و نگاره‌های دین گذشته در عناصر مذهب جدید تجلی یافتند و نمودهای بسیاری در هنرهای مختلف؛ و به طور خاص در قالی مناطق مختلف ایران از جمله حوزه فارس، برجای گذاشتند. مهرپرستی، مهم‌ترین آیین مرتبط با خورشید است که تبدیل به دینی جهانی می‌گردد و نمادهای مرتبط با این دین همواره در حوزه‌های مختلف هنری ایران، به خصوص قالی‌بافی عشایری و روستایی ایران نقش بسته است.در این مقاله به شیوه تطبیقی- تحلیلی، به روش کتابخانه‌ای و در نگرشی کلی؛ نمودهای معنایی و بصری خورشید و مهر، در فرش و دستباف‌های ایرانی مورد ارزیابی واقع شده‌اند. در نهایت با بررسی تصاویر متعدد از دست‌بافته‌های همگون با محتوای مورد نظر در سبک‌های مختلف شهری، روستایی و عشایری ایران؛ تمامی نگاره‌های مرتبط در یک تقسیم‌بندی سه‌گانه مورد کنکاش قرار گرفتند. از دیگر نتایج این پژوهش نیز شناخت گستره جغرافیایی نگاره‌ها می‌باشد.

امروزه با شرایط پیش آمده در دنیای صنعتی مادی و مدپذیر، نگاه صرفاً هنری و یا زیبایی‌شناسی به فرش دستباف، نمی‌تواند جوابگوی این کالای دستی و با ارزش باشد. نگاه صرفاً هنری و یا صرفاً تجاری، هر کدام به اندازه خود زیان‌هایی را به فرش دستباف وارد ساخته و می‌سازند. بنابراین، حفظ تعادل در بررسی این امر بسیار مهم است. نگهداری بازار فرش دستباف به اندازه جنبه هنری آن حائز اهمیت است و به همین علت این مقاله، جایگاه طرح‌های جدید فرش در نظام بازار و نوع گرایش افراد مخاطب به آنها را مورد بررسی قرار داده است. امروزه سنت‌گرایی محض در طرح و نقش فرش‌ها و خلاقیت و نوآوری در طرح‌های جدید با چالش روبرو شده است، بنابراین مطالعه در این زمینه برای توسعه و گسترش جایگاه فرش ضروری می‌نماید. این مقاله با روش کتابخانه‌ای و بر اساس دریافت اطلاعات از نمونه‌هایی واقعی و تکمیل پرسشنامه‌ها به این نتیجه رسیده است که تحریک نیاز در مخاطبان به واسطه طرح‌های جدید و همچنین تبلیغات مؤثر، تقاضا ایجاد می‌کند و در نتیجه بازار، سفارش جدید طرح به هنرمندان می‌دهد تا طر ح جدیدتری را وارد بازار کنند، بنابراین طرح‌های جدید و استفاده از خلاقیت در طرح فرش باعث استقبال مصرف‌کنندگان و توسعه مصرف فرش دستباف، خواهد شد. 

 امروزه صاحبان صنایع و بنگاه‌های تجاری برای به دست آوردن سهم بیشتری از بازار رقابتی ایجادشده، بایستی ضمن بهره‌گیری از دانش بازاریابی، برای حضور خود در بازار، برنامه روشن و مدونی داشته باشند. یکی از ابزارهای مهم در برنامه‌ریزی و سیاستگذاری در حوزه بازاریابی، آمیخته بازاریابی است. محققان این حوزه، عوامل و متغیرهای متعددی را برشمرده‌اند که هر کدام در حوزه بازاریابی محصولات متفاوت، سودمند می‌باشند. در مدل پیشنهادی این تحقیق، آمیخته بازاریابی فرش دستباف از پنج عنصر کلیدی محصول، قیمت، ترفیع، توزیع و اصالت هنری و تاریخی تشکیل شده است. برای بررسی میزان معناداری و اهمیت هر کدام از این عوامل و شاخص‌ها به بررسی نظر خبرگان، با استفاده از پرسشنامه پرداخته شد. برای تعیین اهمیت هرکدام از شاخص‌ها از آزمون علامت و در راستای رتبه‌بندی هرکدام از شاخص‌ها و سپس عوامل کلی از آزمون فریدمن استفاده گردید. نتایج حاصل نشان می‌دهد که اهمیت عوامل آمیخته به ترتیب عبارتند از اصالت هنری و تاریخی، ترفیع و تبلیغ، محصول، قیمت و در نهایت، توزیع.

 این پژوهش، کاربردی و روش تحقیق آن کمی است. در این پژوهش در مرحلۀ اول پس از جمع آوری عوامل مورد نظر (عدم توجه به آمیخته بازاریابی، کنسرسیوم تولیدی صادراتی و برندسازی در فرش دستباف ترکمن) از طریق مطالعه پیشینه، و روش کمی پرسشنامه جهت جمع آوری داده‌های لازم و استخراج نهایی عوامل اساسی مؤثر استفاده شده است. پس از تنظیم و جمع آوری پرسشنامه محقق ساخته، داده‌های گردآوری شده وارد نرم افزار SPSS شد و با استفاده از روش‌های مختلف آمار استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای سنجش میزان اهمیت هریک از عوامل و مؤلفه های پرسشنامه، از مقیاس پنج امتیازی لیکرت استفاده شده است که دارای مقیاس‌های ترتیبی بوده و با تعیین عدد از ۱ تا ۵ به این گزینه‌ها، این داده‌ها به اعداد کمی تبدیل می‌شوند. داده‌های جمع آوری شده در این پژوهش، در بازۀ زمانی مهرماه ۱۳۸۹ تا شهریور ماه ۱۳۹۰ و مکان اجرای پژوهش، استان گلستان است. جامعه آماری این پژوهش شامل پنج گروه افراد است: الف) صاحبنظران و کارشناسان؛ یعنی کسانی که از مسیر کار و ممارست با امور مدیریتی، کارشناسی، علمی و پژوهشی فرش، جزء صاحبنظران، خبرگان و کارشناسان فرش تلقی می‌شوند. ب) صادرکنندگان؛ کسانی که عمده فروش فرش دستباف می‌باشند. ج) واردکنندگان؛ کسانی که فرش دستباف ایرانی را از ایران به یکی از کشورهای هدف وارد می‌کنند. د) فروشندگان؛ کسانی که در قالب خرده فروشی و تک فروشی، فرش دستباف را به مصرف‌کننده نهایی می‌فروشند. ر) بافندگان؛ کلیه افراد حقیقی و حقوقی که به صورت کارگاهی یا خانگی(تک بافی)، شهری یا روستایی به تولید و بافت فرش مشغول می باشند. روش تعیین حجم نمونه برای چهارگروه اول از روش کامل جامعه نمونه‌گیری و برای گروه پنجم (بافندگان)، با استفاده از جدول مورگان و روش نمونه‌گیری تصادفی ساده گزینش شده است. بر این اساس، حجم نمونه ۴۰۶ نفر از پنج گروه آماری با توزیعی متناسب و متوازن در نظر گرفته شده است که با پیگیری‌های به‌عمل آمده و اطلاع‌ رسانی در خصوص اهداف پژوهش، تمامی پرسشنامه‌های توزیع شده، تکمیل و عودت شده است. ضریب آلفای کرونباخ ۹۳% بوده، از آزمون فریدمن برای رتبه‌بندی (اولویت‌بندی) متغیرها و از آزمون دوجمله‌ای برای تأیید یا رد فرضیات تحقیق، استفاده شده است. نتایج به‌دست آمـده بیانگـر این مطلب است که تمامی فرضیات و محتوای آنها در تولید صادراتی فرش دستباف ترکمن از اهمیت برخوردار بوده‌اند و از بین آنها پتانسیل بالای استان در تولید فرش دستباف به عنوان نقطه قوت و عدم توجه به آمیخته بازاریابی، عدم وجود کنسرسیوم تولیدی صادراتی فرش در استان و عدم توجه به برندسازی، به عنوان تهدید شناسایی گردید که نیازمند توجه ویژه مدیران و برنامه‌ریزان استانی و شرکت‌های صادرکننده است. در پایان تحقیق، ضمن ارائه تفصیلی نتایج و یافته‌ها، موارد مذکور جمع‌بندی شده و پیشنهادات کاربردی مرتبط با آن برای مدیران و کارشناسان و نیز ادامه و پیگیری تحقیقات مشابه در آینده ارائه شده است.