دوفصلنامه علمی گلجام

گستردگی جغرافیایی تولید قالی در ایران باعث شده است شیوه­ های متنوعی در جهت خوانا کردن طرح ­های سنتی و تبدیل آنها به نقشه ­های قالی به­ کار گرفته شود. امروزه دو شیوه متمایز و فراگیر در تهیه ­نقشه­ قالی­ های شهری ایران به پیشگامی اصفهان و تبریز رایج است. هدف این پژوهش تبیین علل بروز تفاوت در شیوه ­های رنگ و نقطه­ کاری نقشه­ های قالی این مناطق می­باشد. بدین منظور نخست با مقایسه تطبیقی شیوه ­های رنگ و نقطه ­کاری نقشه­ های قالی اصفهان و تبریز، وجوه تفاوت آنها استخراج گردید. سپس دلایل بروز تفاوت­ ها، با تاکید بر عوامل ساختاری و فنی قالی­ های این مناطق مورد مطالعه کیفی قرار گرفت. نتایج نشان دادند، سبک­ های رایج طراحی و تولید در هر منطقه و میزان درک متقابل مجموعه عوامل انسانی درگیر در نظام تولید نسبت به کنش­ های همدیگر، نقش محوری در تغییر شیوه­ های رنگ­بندی و نقطه ­کاری نقشه­ های قالی دارد. ­در شهر اصفهان سنت­ گرایی عوامل تولید قالی و پایبندی آنان نسبت به وضعیت نهادینه شده باعث تداوم استفاده از طرح ­های کلاسیک و سنتی در نقشه ­های قالی و پیرو آن عدم نیاز به ابداع شیوه­ های متنوع شده است. از طرفی گرایش ذاتی و تاریخی به نوآوری و تجدد در بین عوامل تولید قالی تبریز باعث شده است تا طراحان قالی این شهر تمام تلاش خود را در جهت شخصی ­سازی کنش­ ها با گرایش به استفاده از نقوش تزیینی واقع­گرا و گل­ های ترکیبی و فرنگی انجام دهند. از این­ رو بدون تغییر در شیوه ­های سنتی رنگ ­و نقطه، این نقشه­ ها برای اکثریت بافندگان قالی قابل خوانش نخواهند بود. طراحان قالی تبریز برای حل این مشکل و با علمِ به توانمندی بافندگان خبره و باتجربه، اقدام به ابداع شیوه ­ها و تکنیک­ های متنوع جهت خوانا کردن نقشه­ ها نموده ­اند. این پژوهش به لحاظ هدف از نوع پژوهش ­های کاربردی است که با رویکرد کیفی و به صورت توصیفی-تطبیقی به انجام رسیده است.