کریم میرزایی، علی اصغر شیرازی، محمدعلی رجبی،
دوره 15، شماره 35 - ( 6-1398 )
چکیده
قالی هر چند در ایران پیشینۀ بسیار بلندی دارد ولی هدف این مقاله بررسی یکی از ادوار مهم تاریخ هنر ایرانِ پیش از دوره صفوی، یعنی دوره ترکمانی است. یکی از مهمترین راههایی که میتواند به شناخت قالی این دوران کمک کند گزارش سیاحان اروپایی بهویژه بازرگانان ونیزی از ایران و مشخصاً از شهر تبریز است که به قالیهای زیبای مسجد کبود و قالیهای ابریشمین تالارهای دربار اوزونحسن اشاره دارند. در کنار این گزارشها میتوان به تصاویر قالیهای موجود در نگارگریهای آن دوره پرداخت که نمونۀ بارز آنها شاهنامۀ سر بزرگ، خمسۀ نظامی و خاوراننامه متعلق به دورۀ ترکمانی است و از آنجا که دورۀ ترکمانی، پیش درآمدی بر یکی از مهمترین دوران حکومتی ایران یعنی صفویان است، لذا تأکید پژوهش بر نقوش قالی ترکمانی میتواند راهگشای ابهامهای بسیاری در قالیهای دوره بعدتر باشد. از این رو یکی از دلایل انجام این پژوهش، عدم توجۀ ویژه به قالیهای ترکمانی از طرف پژوهندگان بوده است. گرچه مطالعۀ قالیهای پیشاصفوی مشکلات خاص خود را در بر دارد، کمبود مستندات قالی و عدم توجه متخصصان این حوزه به قالیهای ترکمانی از جمله معضلات پژوهشی این مقطع محسوب میشود.
با وجود این مشکلات، مقاله حاضر میتواند به شناخت قالیهای این دوره گذار و مهم، بیانجامد. همچنین از اهداف دیگر این پژوهش، استخراج نقش و نگارههای کلانی است که ماهیت قالی ترکمانی دارد و سرآغازی برای قالیهای صفویه قلمداد می گردند. در این راستا پرسشهایی سرلوحه پژوهش قرار داشتهاند که از جمله آنها میتوان به این سؤالها اشاره کرد: مشخصۀ نقوش قالیهای ترکمانی چیست؟ و چه تأثیری بر قالیهای صفویه داشتهاند؟ روش تحقیق: تاریخی-توصیفی-تحلیلی بوده و در جستجوی کشف حقایق و واقعیتها بوده و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانهای است
