دوفصلنامه علمی گلجام

قالی ایران دارای عناصر مختلف تزئینی است که یکی از این عناصر را کتیبه‌هایی برگرفته از خطوط کوفی، ثلث و نستعلیق شکل می‌دهد. کتیبه‌ها به چند نوع مختلف قابل تقسیم هستند. نوعی از آن‌ها نوشتاری هستند که آیات، اشعار و شناسنامه قالی را در خود درج کرده‌اند و نوع دیگر تزئینیِ صرف و عاری از هرگونه نوشتار که با فرم و شکل خود، کتیبه را تداعی می‌کنند. تبدیل نوشتار به عنصر تزئینی خلاقیتی است که هنرمندان ایرانی به بهترین نحو بدان دست یافتند، همان‌طور که هندسه خشک و بی‌روح را با روند گره‌سازی به هنری زیبا مبدل کردند. کتیبه به‌عنوان یک عنصر تصویری و نسبت به متنی که در آن واقع شده قابلیت خوانش‌های گوناگونی را به‌دست تحلیلگران مختلف دارد. این قالی‌ها هم از منظر همنشینی با عناصر دیگر و هم از منظر جانشینی قابل تحلیل و خوانش هستند. بنابراین کتیبه نه به‌عنوان یک نوشتار بلکه به‌عنوان یک متن در داخل متن بزرگ‌ترِ دیگر، یعنی قالی، و همچنین در داخل یک انضمام کلی چون مسجد و منزل که در آن واقع می‌شود، می‌تواند خوانش‌های متفاوت داشته باشد. لازم به ذکر است که این مقاله بر پایه تحقیق کتابخانه‌ای شکل گرفته است.