دوفصلنامه علمی گلجام

---

چکیده
با ورود اسلام و هم­زمان با ایجاد محدودیت­هایی در به­کار بردن نقش جانوران و انسان، هنرمندان جهان اسلام به ابداع نقش­ها و شیوه­های مختلف تزئین در هنرهای مختلف دست زدند، از جملۀ این عناصر استفاده از اقلام مختلف خوشنویسی در تزئین آثار بود و قالی نیز چنان­که شواهد نشان می­دهد از همان ابتدا از این عنصر تزئینی بهرۀ فراوان برده است.
پژوهش حاضر با بررسی نمونه­های جمع­آوری شده به صورت میدانی و کتابخانه­ای و به شیوۀ توصیفی- تحلیلی به بررسی جایگاه اقلام مختلف خوشنویسی در قالی و همچنین، عوامل تأثیرگذار بر میزان کیفیت و اجرای دقیق هندسۀ خط انجام پذیرفته است. ازآنجا که قالی در مقایسه با هنرهای دیگر دارای محدودیت­های تکنیکی و اجرایی بیشتری به خصوص در ارائۀ طرح می­باشد، این پژوهش با فرض بر تأثیر محدودیت­های تکنیکی، به عنوانِ عامل اصلی و مانع، در اجرای حروف در نهایت کمال و زیبایی، و همچنین استفاده از خط به عنوان عنصری فرعی، که خود باعث عدم توجه کافی به اجرای درست آن می­شود، به بررسی نمونه­های مختلف در طول تاریخ قالی بافی تا دوران قاجار پرداخته است. آنچه که در نهایت مشخص گردید علاوه بر محدو­دیت­های تکنیکی در برخی موارد خطاهای انسانی و بی­توجهی و کم­دقتی عوامل دخیل در اجرای طرح قالی، از طراحی گرفته تا بافت، جزو عوامل مؤثر در به­وجود آمدن بی­نظمی و عدم زیبایی خطوط و کتیبه­های به­کار رفته در قالی بوده­اند. از میان اقلام مختلف، خط نستعلیق تنها خطی بود که هندسه و زیبایی آن در قالی، چه از نظر محدودیت­های تکنیکی و چه از نظر کوچک­ترین بذل ­توجه در اجرای درست حروف، بیشترین آسیب را دیده است.