برگی از تاریخ فرش ایران : نقشه‌هایی که ناخوانده ماند
حمید کارگر/دانشجوی دکترای علوم ارتباطات و کارشناس فرش
نگاهی به صورتجلسه هیات‌مدیره شرکت سهامی فرش ایران در سال 1315
از گذشته تا به امروز، یکی از دشواری‌هایی که فراروی تجارت فرش دستباف ایران بوده است، تولید فرش‌هایی با طرح و نقش نادرست یا ناهمخوان با سلیقه مشتریان است که روی دست تولیدکننده می‌ماند و بازاری نمی‌یابد.
استفاده از نقشه‌های نادرست که در میان تولیدکنندگان فرش به «نقشه‌های غلط» مشهور است در کنار بافت فرش بدون توجه به نیاز و خواست خریدار از یک سو و نیز انتقال نقشه‌ای از یک منطقه به منطقه دیگر و تولید فرش بومی یک شهر در شهری دیگر از سوی دیگر، از جمله عوامل زیانبار در فرآیند تولید فرش دستباف بوده‌اند که در سال 1315 مورد تاکید و توجه هیات‌مدیره وقت شرکت سهامی فرش ایران قرار گرفته است.
در صورتجلسه هیات‌مدیره شرکت سهامی فرش ایران در 13 تیرماه سال 1315 در ترسیم طرز مشی شرکت، بخشی به مقوله «نقشه قالی» اختصاص یافته و چنین مکتوب شده است که:
«آقای کاشف شرحی راجع به لزوم جلوگیری از اعمال نقشه‌های غلط که معمول است در بعضی از نقاط ایران می‌بافند که بعدا به واسطه عدم تقاضا با ضررهای کلی می‌فروشند بیان فرمودند.
آقای توانا اظهار کردند که بین نقشه‌های غلط نقشه‌هایی هم بافته می‌شود که طالب دارد؛ بنابراین نباید از نقشه‌های غلط که در عین حال مطلوب و باب خریداران خارجی است، جلوگیری نمود. آقای کاشف با در نظر گرفتن نظریه آقای توانا پیشنهاد کردند که باید از سال آتی تمام قالیبافان نقشه‌جات خود را به مهر و اجازه نمایندگان شرکت برسانند. نظریه آقای کاشف تصویب گردید.»
در بند دیگری از این صورتجلسه نیز درباره زیان‌های ناشی از انتقال نقشه‌ها از منطقه‌ای به منطقه‌ای دیگر چنین آمده است:
«چون یکی از عوامل مهم فرش نقشه و اندازه آن است، شرکت مصمم است که حتی‌المقدور مدل‌های معینی برای هریک از مراکز جزء و کل قالیبافی تعیین و ترویج نماید. برای اجرای این منظور و جلوگیری از نقلیه‌های مضره که از حیث نقشه می‌شود، شرکت یکی از شرایط قالیبافی را تصویب نقشه از طرف موسسات مجاز خود قرار خواهد داد. به این معنی که نقشه قبل از شروع به عمل باید توسط عمال و موسسات شرکت مورد دقت قرار گرفته؛ در صورتی که نقشه مزبور از حیث موضوع و رنگ آمیزی و اندازه مطابق دستورات کلی شرکت باشد، به مهری که حاکی از این معنی است ممهور خواهد گردید.
نقلیه نقشه هر محل در محل‌های دیگر یا استعمال نقشه‌های غیرایرانی یا مخلوط ممنوع خواهد بود؛ مگر در مورد سفارش‌های واصله از خارجه و اجازه مخصوص شرکت.»
شاید اگر آنچه حدود 8 دهه پیش نگاشته و مصوب شده است به خوبی به اجرا در می‌آمد و بدان پایبند می‌بودیم، امروز هنر- صنعت فرش دستباف ایران حال خوش‌تری می‌داشت!
منبع: دنیای اقتصاد