انجمن علمی فرش ایران

فرش ایرانی به همه سلیقه ها پاسخ می دهد

حمید کارگر/مشاور مرکز ملی فرش ایران

فرش خوب چه فرشی است؟ چه فرشی را با کیفیت می دانیم؟ آیا هر فرشی که گرانقیمت و ریزباف باشد فرش خوبی است؟ و آیا لزوماً هر فرشی که درشت باف یا روستایی باف باشد فرشی نازل است؟

نگارنده بر این باور است که آنچه در افکار عمومی درباره فرش خوب و بد جا افتاده است با واقعیت سازگار نیست. در افکار عمومی فرش گران قیمت و ریزبافت (دارای رج شمار بالاتر) و یا فرشی که از ابریشم در بافت ‌آن استفاده شود را فرش خوب و نفیس می خوانند در حالی که چنین نیست و گاه فرشی درشت باف که در آن از پشم دست‌ریس استفاده شده و نقشه چندان دقیقی هم ندارد، ارزشمندتر از فرشی ظریف است.

فرشبافی از گذشته های تاریخی دور در مناطق مختلف سرزمین ما رایج بوده و در هر منطقه ای با توجه به اقتضائات خاص منطقه ای و فرهنگی سبک و گونه ای خاص از این هنر- صنعت را شاهد بوده و هستیم. از همین روست که تکنیک‌ها، ابزار، رنگ‌بندی، طراحی و مواد اولیه گوناگونی را در کشور می‌بینیم و این امر موجب تنوع و فراوانی دستبافته های ایرانی شده است. همین تنوع، ویژگی‌ غیرقابل تقلید در میان رقبا و در واقع برگ برنده فرش ایرانی به شمار می‌آید.

فرش ایرانی از نظر تکنیک‌های بافت، اندازه (از پشتی و قالیچه تا فرشهای بزرگ پارچه)، شکل (در اشکال مستطیل، مربع، دایره و حجمی به شکل کوزه و دیگر احجام)، جنس و مواد اولیه (مانند ابریشم، کرک و پشم)، طرح و نقشه (نقشه‌های بسیار شلوغ تا بسیار خلوت، نقشه‌های گردان تا نقشه‌های ذهنی‌باف و هندسی)، کاربری (فرش ایرانی گاه یک زیرانداز و کفپوش است و گاه کاربرد تزئینی دارد و در منازل به عنوان تابلو استفاده می‌شود) و قیمت (فرش‌های دستبافی در ایران تولید می‌شود که قیمت مناسبی دارند و قشر متوسط جامعه نیز می‌توانند آنرا تهیه کنند) تنوع گسترده‌ای دارد.

بر پایه همین تنوع می توان گفت که همه فرش‌های ایرانی در مناطق مختلف ویژگی های خاص خود را دارند که می‌توان عنوان بهتر و برگزیده را به آن اطلاق کرد بنابراین نمی‌توانیم بگوییم فرش مشهد بهتر است یا فرش کاشان، فرش اردکان بهتر است یا فرش تبریز، چرا که هریک بازار و مشتری خاص خود را دارند.

به طور طبیعی کسانی که خواهان فرش‌های ریزبافت و ابریشمی هستند به سراغ فرش‌های خوی، مراغه، تبریز و قم می روند و آنان که رنگ‌های کرم و خاکی را می‌پسندند بار سفر به نایین می بندند چرا که رنگ‌بندی خاص فرش‌های نائین ویژگی اصلی آن است. فرش‌های کوچک و ذهنی‌بافت که نقشه متقارن و دقیق ندارد نیز از ویژگی‌های خاص فرش‌های عشایری است و برای به دست آوردن آن باید سری به این اقوام سختکوش زد چرا که فرش‌های عشایری در اندازه‌های کوچک با رنگ گرم، پخته و زنده بافته شده و نقشه‌های این فرش‌ها از پیش تعیین شده نیست و از این رو هیچ کدام از این فرش‌ها به دیگری شباهت ندارد.

فرش‌های اصفهان که پراز نقش‌های اسلیمی، ختایی و گل‌های شاه عباسی است نیز ذائقه کسانی را پاسخگوست که به دنبال نقشه‌های گردان و به اصطلاح عامه فرش‌های پر از دایره و منحنی هستند. یکی از بهترین گزینه ها برای آنان که از فرش به عنوان کفپوش و زیرانداز استفاده می‌کنند فرش‌ مشهد است چرا که این فرش از ضخامت پرز بالایی برخوردار است. فرش بیجار نیز به دلیل تکنیک خاص بافت از فشردگی بسیار بالایی برخوردار است و تراکم بالایی دارد و در میان فرش‌های کشور به فرش آهنین معروف است.

شهرت فرش کاشان نیز از آن جهت است که از دوران صفویه کارگاه‌های سلطنتی فرش دستباف در این شهر برپا بوده و نمونه‌های تاریخی بسیاری از فرش های این شهر در موزه های جهانبرجای مانده که از آن جمله فرش شیخ صفی است که در موزه‌های خارج از کشور نگهداری می‌شود. فرش ساروق نیز از جمله فرش‌هایی است که بازارهای جهانی را به سوی خود جذب کرده و این کشورها از عهد قاجار فعالانه وارد بازار فرش ساروق شده‌اند.

بر پایه آنچه بدان اشارت رفت، اگر با چنین پرسشی رو به رو شویم که فرش خوب کدامست؟ به جای پاسخی سریع و صریح باید پرسید که فرش خوب برای چه سلیقه ای؟ برای چه کاربردی؟ و برای چه محلی؟   

برای نمونه فرش هایی با رنگ آمیزی آرام و خلوت و ضخامت پرز پایین، سبک و کوچک و به عنوان وسیله‌ای برای تزئین منزل متناسب با نیاز کشورهای اروپایی است چرا که در این کشورها از فرش به عنوان کفپوش استفاده نمی‌شود و به همین علت فرش‌های سنگین با ضخامت پرز بالا مثل فرش مشهد بهترین کفپوش مصرفی برای ایرانیان است اما در کشورهای اروپایی طرفدار چندانی ندارد آنچنان که فرش‌های بزرگ‌پارچه هنوز بازار خود را در ایران و نیز کشورهای عربی حفظ کرده‌اند اما در کشورهای اروپایی مشتری ندارند.

نگارنده بر این باور است که فرشبافی ایرانی در مناطق مختلف به دلیل ویژگی‌های متفاوت می‌تواند سلیقه‌های مختلفی را پاسخگو باشد ولی با این وجود در هر منطقه‌ای بعضی از این ویژگی‌ها شاخص‌تر شده‌اند و مخاطبان و مصرف‌کنندگان به علت همین ویژگی‌ها فرش آن منطقه را بیشتر می‌پسندند.