جرعه ای از جام عشق

سلسله گفتاری پیرامون هنر و هنرمندان قالی تبریز

تحقیق و نگارش از : سعید رونقیان تبریزی

مقدمه

تا کنون درموضوع قالی ایران و مجموعه عوامل آن  ، بسیار گفته و نوشته اند ، وهراندیشه ای با ویژه گیهای خاستگاه خود به شرح و وصف آن پرداخته است ، اما آنچه دراین میان جای تامل دارد عدم و یا کمینه بودن مطلبی گفتار و نوشتارهائیست که قالی وعوامل آن را آنگونه که هست ، نموده باشد و به عبارت دیگر، آنگونه قالی ایران وعوامل آن را نمایانده باشد که هویت مفهومی وموضوعی آن مستقل ازشخصیت حقیقی یا حقوقی گوینده یا نویسنده  ، برای خواننده یا شنونده قابل درک ودریافت باشد.

نگارنده همواره وبه هر بهانه ای متذکر این باورعقلی و علمی بوده است که هیچ کس نمیتواند به تنهایی قالی ایران را بطورهمه جانبه شناخته و بشناساند وادعای هرمدعی در این مقام جز لاف و گزاف نخواهد بود ، ولذا تنها راه شناخت فرش ایران روش استقرائی است تا بتوان از کنارهم نهادن مجموعه یافته های نظری وعملی همگان ، تعریف و توصیفی جامع و کامل از قالی ایران و مجموعه عوامل آن ارائه نمود.

لازم به ذکر است  که شرح و تفصیل جزئیات  هر مورد ، خارج از عهده مقالات بوده ،  لذا به ایجاب نوشتار، به صفات برجسته و نکات کلیدی هر مورد بسنده نموده و بگو نه ایکه خللی به موضوع وارد نشود رعایت اختصار شده است .

مقاله هفتم

استاد حبیب  محمدعلی نژاد اول

صندوقچه اسرار فرش آذربایجان

1 _ استاد حبیب محمدعلی نژاد اول

خبره کلمه ای متداول در افواه عموم است که کمتر کسی با معنی عرفی آن نا آشناست  و همگان به تناسب موضوع عموما بدون دقت درعمق معنی ، آن را مورد استفاده قرار می دهیم ، این کلمه عادی شده وبظاهر کم اهمیت ، چنانچه در مقام حقیقی و جایگاه متناسب با معنی قرار گیرد ،  واجد توضیح مکمل و شرح مفصل خواهد بود.

2_ تصویر پروانه کسب استاد نژاد اول

نام : حبیب

نام پدر : علی

تاریخ تولد : 1327

شغل : فرش فروشی

استاد حاج حبیب نژاد اول را قطعا می توان شخص اول خبرگان فرش آذربایحان ، خصوصا در بافته های روستایی و عشایری دانست و کمتر کسی را حتی در سطح بین اللملی می توان یافت که با فرش آذربایجان سر و کار داشته و یا آنکه ولو یکبارراهش به سبب فرش آنتیک به بازارتبریزافتاده باشد وبا این نام و آوازه خبره گی آن نا آشنا باشد. وهرگز کلمه ای از این سخنگزاف و اغراق نیست  چرا که اجماع اهل فن  گواه این مدعاست .

3 _ فرش قدیمی هشت ضلعی بختیاری از مجموعه شخصی استاد

کسی که با نام و نشان ، یک بیکِ بافته های آذربایجان را روستا به روستا از هم تمیزمی دهد ، سبک و شیوه های بافت را آگاهانه می شناسد ، بسیاری از مثل ها و حکایات فرش آذربایجان را در سینه دارد ، چرائی و چگونگی ظرایف هنری بافته های آذربایجان را مستند و مستقیم ازاهلش دریافته است ، ابداعات و ابتکارات هنری دست بافته ها را به تجربه کشف وملکه ذهنی خود نموده است ، وبالاتر از همه آنکه در اثبات عاشقی خود بر فرش ، هنوز که هنوز است ، حتی به بهانه کهولت سن  ، دست نوازشش را از سرِ هنر دست بافته های این مرز و بوم نکشیده است . از اینروست که نگارنده هماوردی برای ایشان در عرصه فرش های آنتیک ، خصوصا دست بافته های آذربایجان نمی شناسد. و به تمام معنا استاد نژاد اول را مصداق واژه خُبره می پندارد.

4 _ استاد در حال شرح و توضیح جورجین شاهسون بسیار آنتیک از مجموعه شخصی که از پشم کشاله ران بره تولید شده است . حالت صورت استاد نشان دهنده عشق و علاقه استاد می باشد

استاد نژاد اول کسی است که از انواع فرش تا گلیم ، جاجیم ، ورنی ، سوزنی ، مفرش ، جل و روزینی و یراق ، جورجین ، هیبه ، و نمکدان ودر یک کلام ، هر آنچه را ایلات وعشایرو روستائیان  و همه بافندگان این دیار ، بافته اند و تافته اند و دوخته اند ، از تکه ای به اندازه کف دست گرفته تا قالی های چند ده متری ،  در طول بیش از نیم قرن ممارستِ عاشقانه با فرش ، یک بیک با گوشت و پوست لمس نموده واز شناخت آنها لذت بصری و حظ معنوی برده است و البته علاوه بر آنکه خویشتن با باوری عمیق ، شان و قدر تک تک آنها را بمثابه یک اثر هنری نفیس همواره مراعات نموده ، حتی سایرین را نیز به تکریم آنها واداشته است .

5 _ از راست به چپ : جل اسب تلفیقی از ترمه و جاجیم ، یراق شاهسون بافت ، جل کف ساده ، سه قطعه آنتیک از مجموعه شخصی استاد

6 _ هیبه اوچ ارقاج هشترود ، از مجموعه شخصی استاد ، بنا به گفته استاد ، در بافته های هشترود با فته های زیبا و آنتیکی با اوچ ارقاج ( سه پود ) بش ارقاج ( پنج پود ) و حتی یدی ارقاج ( هفت پود ) تولید شده اند که به همین عناوین نیز شهره بوده اند

7 _ خورجین قایق بافت پشم شتر شاهسون ، از مجموعه شخصی استاد . این قبیل صنایع دستی شاهسون در میان کلکسیونرهای غربی با عنوان ( Camel Wool ) شهره آفاقند

استاد نژاد اول را باید مرجع بسیاری از واژه ها و اصطلاحات روستایی و عشایری فرش آذربایجان دانست که بواسطه ممارست بازرگانان و محققان داخلی و خارجی با ایشان در طول بیش از پنج دهه در کتب و مقالات و حتی محاورات نشر یافته اند ، زیرا روش استاد در برخورد با مراجعین چنین بوده است که با ارائه هر بافته ای ، شرح احوالی مفصل از آن نیز بطور شفاهی ارائه می نمود تا خریدار یا طالب کالا را با ارزش های هنری _ فرهنگی آن کاملا آشنا سازد و در این محاورات ، اصطلاحات ، واژه ها وحتی جستارهایی از فرهنگ فولکلور که استاد نژاد اول آنها را از منابع دست اول میدانی کسب نموده بود ، رد و بدل می شد که از این طریق به کتب و نشریات ، خصوصا در خارج از مرزها منقل شده است . و البته بسیاری از محققان داخلی نیز از استاد بهره ها برده و ندانسته ها آموخته اند که مع الاسف بسیاری از آن ها نمک خورده و نمکدان شکسته اند و حتی در نوشته هایشان از یک تشکر خشک و خالی نیز دریغ نموده اند .

 هر چند که از سویی به دلایل متعدد اقتصادی و اجتماعی و از سویی دیگر به جهت عدم حمایت نهادهای مسئول ، کلکسیون و کلسیونری از واژه های جا نیفتاده در ایران است ، ولی استاد نژاد اول را باید پیشگام این عرصه در موضوع فرش ، در منطقه آذربایجان  دانست که بطور شخصی همواره کلکسیونی از فرش ها و دست بافته های ناب را فراهم داشته  و حقیقتا آبرویی برای فرش آذربایجان بوده است و البته اهل فن بر مرارت ها و مشکلات این حرکت واقف و آگاهند ، که جز عشق و علاقه نمی تواند از عهده سختی آن بر آید .

8_ روزینی بسیار زیبا و نادر با تصویر دو ملائکه و با مارک " عمل انگجی " ، قطعه آنتیکی از مجموعه شخصی استاد

9 _ سه قطعه از فرش های آنتیک مجموعه شخصی استاد ، از راست به چپ : زرع نیم جا نمازی کازاک ، کناره کردی قوچان ، قالیچه شیری بیجار

10_ قالیچه آنتیک و کلکسیونی چهار فصل تبریز ، از مجموعه شخصی استاد

 جملات فوق ، وصف گزیده ای بود ازاستاد ی که اگر بخواهیم به شرحی مفصل وصفش کنیم :

این مختصر ، تذکر و اشارتی باشد بر پژوهشگران و دانشجویان و همه آنانیکه دل در گرو هنر فرش دارند ، تا از این مراجع و منابع مستند و غنی ، بقدر وسع و توان بهره برند .

سعید رونقیان تبریزی

Saeid Ronaghian Tabrizi

ronaghian@gmail.com